Przyroda ożywiona - monitoring w WPN
Dzięki realizacji projektu pt.: „Modernizacja i rozwój systemu monitoringu środowiska przyrodniczego na terenie WPN” finansowanego w całości ze środków NFOŚiGW możliwy stał się zakup wodoodpornych aparatów cyfrowych do dokumentacji fotograficznej prowadzonego monitoringu oraz dobrej klasy lornetek. Ponadto, zakupiono dwie profesjonalne lunety do obserwacji ornitologicznych, w zestawie ze statywami oraz profesjonalny rejestrator kartograficzny GPS.
Drugim znaczącym i przełomowym momentem było opracowanie zupełnie nowej metodyki zbierania danych, a także zmiana zakresu ilości monitorowanych gatunków. We współpracy z osobami zajmującymi się ekosystemami leśnymi i nieleśnymi, przy wykorzystaniu dużego potencjału ich wiedzy przyrodniczej oraz w porozumieniu z pracownikami terenowymi, stworzono założenia monitoringu przyrody ożywionej.
Uporządkowało to zakres tematyczny oraz metodykę prowadzenia monitoringu przyrody ożywionej. Zdecydowano się na prowadzenie monitoringu obejmującego: florę, faunę, w tym ichtiofaunę, wodopoje, zwierzęta martwe, martwe drewno i inne.
Taki zakres merytoryczny monitoringu, nie byłby możliwy do zrealizowania w oparciu o metody analogowe. Z pomocą przyszedł kolejny projekt, który został sfinansowany przez NFOŚiGW tj. „Modernizacja i rozwój zasobów informatycznych służących do zarządzania obszarami chronionymi – WPN”. Tym razem chodziło o opracowanie systemu informatycznego opartego o bazę danych i rozwiązania mobilnego GIS. Ostatecznie zakupiono przenośne urządzenia Motorola MC 95 – zwane potocznie rejestratorami leśniczego, na których zainstalowano system dopasowany do potrzeb Parku. System opiera się na aplikacji mLas inżynier firmy Taxus , która umożliwia użytkownikowi na bieżąco w terenie rejestrować zdarzenia, wprowadzać dane geometryczne i opisowe. Siłą tego modułu jest to, że zbieranie danych możliwe jest zarówno przy użyciu wbudowanego odbiornika GPS, jak i za pomocą ręcznie nanoszonych na mapę obiektów. Podkład mapowy przygotowany jest na podstawie obowiązującego podziału przestrzennego i zawiera aktualną siatkę oddziałów i wydzieleń wraz z ich opisem taksacyjnym.
Leśniczy przesyła zgromadzone dane do centralnej bazy danych WPN. Zaimportowane dane są widoczne jako dane tekstowe w programie LasInfo zainstalowanym na kilku stanowiskach. Do niedawna słabą stroną tego rozwiązania był brak możliwości wyświetlenia danych na mapie. Poradzono sobie jednak i z tym problemem. W ramach realizowanego projektu pt. „Modernizacja i rozwój zasobów informatycznych służących do zarządzania obszarami chronionymi - WPN” finansowanego przez NFOŚiGW zakupiono licencje na oprogramowanie Geomedia umożliwiające wyświetlania danych monitoringowych zgromadzonych w centralnej bazie WPN na podkładzie mapowym. Dzięki aplikacji można było uzyskać lokalizację wszystkich zebranych danych monitoringowych, tworzyć zapytania atrybutowe i przestrzenne i wykorzystywać wszystkie dobrodziejstwa nowoczesnej aplikacji GIS. Dane gromadzone w terenie na bieżąco zasilają centralną bazę WPN i również na bieżąco mogą być wykorzystane.
Technologia nie stoi jednak w miejscu, a rozwija się szybko i stwarza coraz to nowe możliwości. Woliński Park Narodowy postanowił z nich skorzystać. Kontynuując dalszą współpracę z firmą Taxus z Warszawy, wdrożono nowy system informatycznym oparty na tej samej bazie danych, jednakże działający na aplikacji typu WEB GIS. Dzięki temu, w celu obejrzenia, analizy czy wydruku danych, nie trzeba już łączyć się z bazą danych monitoringowych za pomocą programu Geomedia, a można wykorzystać dobrodziejstwo prostszych i łatwiej dostępnych narzędzi wbudowanych w aplikację. Dzięki temu możliwe jest filtrowanie i sortowanie danych, oraz ich prezentacja na mapie, eksport danych do formatu .csv lub jako popularny format mapowy .shp. Ponadto w teren trafiły nowe urządzenia mobilne (rejestratory leśniczego) znacznie szybsze i przyjaźniejsze w użytkowaniu, oparte o system operacyjny Android.
Prawdziwą siłą nowego systemu jest jednak fakt, iż do już istniejących warstw dotyczących monitoringu i obserwacji przyrodniczych możliwe jest dodanie nowych, zdefiniowanych co do rodzaju obiektów i atrybutów tych obiektów przez administratora. Dzięki temu, system jest „żywy”, wzbogacany o nowe dane dla już istniejących warstw oraz o nowe warstwy według aktualnych potrzeb. W ten sposób możliwe stało się np. rejestrowanie narzędzi połowowych, czy inwentaryzacja wraz z określeniem stanu urządzeń turystycznych.
Oczywiście działanie tego systemu nie było by możliwe, bez dobrego sprzętu komputerowego, zainstalowanego zarówno w siedzibach obwodów ochronnych jak i w siedzibie dyrekcji WPN. W międzyczasie dokonano również wymiany urządzeń mobilnych, dzięki czemu duże i mało poręczne Motorole z systemem Windows Mobile, zastąpiły lżejsze i znacznie szybsze urządzenia z systemem Android.
Do monitoringu miejsc migracji zwierząt wykorzystywane są specjalistyczne kamery – tzw. fotopułapki. Są to urządzenia reagujące na ruch. Aktywność zwierząt uruchamia nagrywanie obrazu na zainstalowaną kartę SD, również po zmroku. Kamery są niewidoczne dla zwierząt i umożliwiają swobodne ich filmowanie.
Zakup łodzi wiosłowo-motorowej wraz z cichym silnikiem elektrycznym otworzył drogę do prowadzenia monitoringu na obszarze jezior Warnowskich . W komplecie zakupiono także konieczny osprzęt i przyczepę podłodziową. Dzięki temu, obszar ten stał się dostępny. Praca jest teraz bardziej komfortowa i bezpieczna - wcześniej używano kajaka.
Od roku 2015 rozpoczęto prowadzenie monitoringu ichtiofauny na wodach Zalewu Szczecińskiego. Stanowi on uzupełnienie dotychczasowego monitoringu na Zatoce Pomorskiej i jeziorach śródlądowych. Zakupiono sprzęt połowowy w postaci – mieroży o małym rozmiarze oczek 5x5 i 10x10 mm oraz profesjonalną łódź z silnikiem zaburtowym. Dodatkowo zakupiono także wyposażenie do mierzenia i warzenia ryb, oraz wielofunkcyjny miernik jakości wody. Sprzęt ten umożliwia prowadzenie odłowów monitoringowych, badanie podstawowych parametrów wody takich jak PH, temperatura i zasolenie.
Efektem prowadzonego monitoringu jest potwierdzenie licznego występowania w wodach Zalewu Szczecińskiego – kozy pospolitej (Cobitis taenia). Jest to gatunek objęty ochrona ścisłą w Polsce, wymieniony w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej programu Natura 2000. Ponadto potwierdzono występowanie w wodach Zalewu Szczecińskiego i Jeziora Wicko Wielkie gatunków typowo morskich takich jak śledź (Clupea harengus), iglicznia (Syngnathus typhle) czy stornia (Platichthys flesus), co wybitnie świadczy o estuariowym charakterze tych wód. Dodatkowym atutem wykonywanego monitoringu jest stwierdzanie i określanie liczebności gatunków obcych takich jak: rak pręgowany (Orconectes limosus), krabik amerykański (Rhithropanopeus Harrisie), czy rangia (Rangia cuneata, a także babka bycza (Neogobius melanostomus).
Dodatkowo co roku zlecane jest wykonywania monitoringu bentosu. Monitoring ten wykonywany jest na stałych punktach, przy czym w miarę możliwości finansowych zakres obszarowy jego wykonywania jest sukcesywnie zwiększany.
Co roku, od kilku ostatnich lat - dzięki wsparciu WFOŚiGW w Szczecinie prowadzony jest na terenie WPN monitoring płazów. Migracje monitorowane są w okresie wiosennym i letnim. Monitoring ten jest połączony z bezpiecznym przenoszeniem osobników przez ruchliwą arterię komunikacyjną jaka jest droga nr 102 na wysokości jeziora Gardno, a także droga łącząca Wisełkę z Warnowem. W roku 2023 w trakcie migracji wiosennych zaobserwowano 2 414 sztuk a w trakcie migracji letnich 34 130 sztuk płazów.
Absolutnie unikatowe są prowadzone w okresie jesienno-zimowym obserwacje ornitofauny. Przyjęto metodykę, polegającą na obserwacji ptaków z kilku punktów położonych zarówno nad brzegiem Zatoki Pomorskiej (pierwsza grupa obserwatorów) jak i nad Zalewem Szczecińskim (druga grupa obserwatorów) - w południowej części WPN. Do obserwacji wykorzystywane są profesjonalne lunety ornitologiczne wraz ze statywami oraz lornetki. Zaobserwowane stada ptaków i pojedyncze osobniki zostają naniesione do systemu monitoringu przyrodniczego przy użyciu urządzeń mobilnych.
Prócz tego w systemie inwentaryzowane jest drewno martwe, mrowiska, fenologia flory, nory, wodopoje, zwierzęta kopytne, zwierzęta martwe, wybrane gatunki roślin i zwierząt.
Ciekawe efekty przyniósł także monitoring z wykorzystaniem urządzeń, które dzięki swojemu zaawansowaniu technologicznemu pomagają w określeniu składu gatunkowego nietoperzy bytujących w wybranych lokalizacjach. Zestaw do nagrywania głosów nietoperzy składa się z rejestratora nagrywającego dźwięki o długości fali charakterystycznej dla tych ssaków, skrzynki montażowej, oraz komputera wraz ze specjalistycznym oprogramowaniem. Rejestrator pracuje w terenie i nagrywa dźwięki o określonych częstotliwościach Następnie nagrane głosy są filtrowane pod kątem określonych częstotliwości, czyszczone z szumu tła i w końcu porównywane z głosami w bazie danych gatunków. Na tej podstawie określany jest skład gatunkowy populacji nietoperzy.
W ramach prowadzonego monitoringu w latach 2018-2019 opartego o nasłuchy detektorowe prowadzone w różnych siedliskach leśnych Wolińskiego Parku Narodowego potwierdzono obecność co najmniej 14 gatunków nietoperzy. W toku nasłuchów określono co najmniej dwa gatunki ujęte w załączniku II dyrektywy siedliskowej, tj. nocek duży (Myotis myotis) i mopek (Barbastella) oraz gatunek ujęty w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt- borowiaczek (Nyctalus leisleri).
Wyraźny rozwój monitoringu przyrody ożywionej nastąpił w roku 2023. Rozpoczęto proces tworzenia monitoringowych powierzchni kołowych na terenie Parku. Na powierzchniach tych za pomocą wcześniej opracowanej metodyki prowadzony będzie monitoring mający w dalszej perspektywie czasowej odpowiedzieć na pytania na temat ubytku, dorostu i przyrostu d-stanów. Są to ważne cechy faz rozwojowych. Ponadto wielkość przyrostu bieżącego miąższości jest wskaźnikiem naturalnej możliwości produkcyjnej siedliska.
Ponadto również w roku 2023 rozpoczęto sformalizowany monitoring wykonywanych zabiegów ochronnych, w oparciu o wyniki jakie zabiegi te przyniosły w stosunku do efektu spodziewanego, zarówno doraźnie, tam, gdzie określenie tego efektu jest widoczne od razu, jak i w kontekście długofalowym, gdy wyniki prowadzonych zabiegów ochronnych widoczne są dopiero po kilku lub nawet kilkunastu latach.
Drugim znaczącym i przełomowym momentem było opracowanie zupełnie nowej metodyki zbierania danych, a także zmiana zakresu ilości monitorowanych gatunków. We współpracy z osobami zajmującymi się ekosystemami leśnymi i nieleśnymi, przy wykorzystaniu dużego potencjału ich wiedzy przyrodniczej oraz w porozumieniu z pracownikami terenowymi, stworzono założenia monitoringu przyrody ożywionej.
Uporządkowało to zakres tematyczny oraz metodykę prowadzenia monitoringu przyrody ożywionej. Zdecydowano się na prowadzenie monitoringu obejmującego: florę, faunę, w tym ichtiofaunę, wodopoje, zwierzęta martwe, martwe drewno i inne.
Taki zakres merytoryczny monitoringu, nie byłby możliwy do zrealizowania w oparciu o metody analogowe. Z pomocą przyszedł kolejny projekt, który został sfinansowany przez NFOŚiGW tj. „Modernizacja i rozwój zasobów informatycznych służących do zarządzania obszarami chronionymi – WPN”. Tym razem chodziło o opracowanie systemu informatycznego opartego o bazę danych i rozwiązania mobilnego GIS. Ostatecznie zakupiono przenośne urządzenia Motorola MC 95 – zwane potocznie rejestratorami leśniczego, na których zainstalowano system dopasowany do potrzeb Parku. System opiera się na aplikacji mLas inżynier firmy Taxus , która umożliwia użytkownikowi na bieżąco w terenie rejestrować zdarzenia, wprowadzać dane geometryczne i opisowe. Siłą tego modułu jest to, że zbieranie danych możliwe jest zarówno przy użyciu wbudowanego odbiornika GPS, jak i za pomocą ręcznie nanoszonych na mapę obiektów. Podkład mapowy przygotowany jest na podstawie obowiązującego podziału przestrzennego i zawiera aktualną siatkę oddziałów i wydzieleń wraz z ich opisem taksacyjnym.
Leśniczy przesyła zgromadzone dane do centralnej bazy danych WPN. Zaimportowane dane są widoczne jako dane tekstowe w programie LasInfo zainstalowanym na kilku stanowiskach. Do niedawna słabą stroną tego rozwiązania był brak możliwości wyświetlenia danych na mapie. Poradzono sobie jednak i z tym problemem. W ramach realizowanego projektu pt. „Modernizacja i rozwój zasobów informatycznych służących do zarządzania obszarami chronionymi - WPN” finansowanego przez NFOŚiGW zakupiono licencje na oprogramowanie Geomedia umożliwiające wyświetlania danych monitoringowych zgromadzonych w centralnej bazie WPN na podkładzie mapowym. Dzięki aplikacji można było uzyskać lokalizację wszystkich zebranych danych monitoringowych, tworzyć zapytania atrybutowe i przestrzenne i wykorzystywać wszystkie dobrodziejstwa nowoczesnej aplikacji GIS. Dane gromadzone w terenie na bieżąco zasilają centralną bazę WPN i również na bieżąco mogą być wykorzystane.
Technologia nie stoi jednak w miejscu, a rozwija się szybko i stwarza coraz to nowe możliwości. Woliński Park Narodowy postanowił z nich skorzystać. Kontynuując dalszą współpracę z firmą Taxus z Warszawy, wdrożono nowy system informatycznym oparty na tej samej bazie danych, jednakże działający na aplikacji typu WEB GIS. Dzięki temu, w celu obejrzenia, analizy czy wydruku danych, nie trzeba już łączyć się z bazą danych monitoringowych za pomocą programu Geomedia, a można wykorzystać dobrodziejstwo prostszych i łatwiej dostępnych narzędzi wbudowanych w aplikację. Dzięki temu możliwe jest filtrowanie i sortowanie danych, oraz ich prezentacja na mapie, eksport danych do formatu .csv lub jako popularny format mapowy .shp. Ponadto w teren trafiły nowe urządzenia mobilne (rejestratory leśniczego) znacznie szybsze i przyjaźniejsze w użytkowaniu, oparte o system operacyjny Android.
Prawdziwą siłą nowego systemu jest jednak fakt, iż do już istniejących warstw dotyczących monitoringu i obserwacji przyrodniczych możliwe jest dodanie nowych, zdefiniowanych co do rodzaju obiektów i atrybutów tych obiektów przez administratora. Dzięki temu, system jest „żywy”, wzbogacany o nowe dane dla już istniejących warstw oraz o nowe warstwy według aktualnych potrzeb. W ten sposób możliwe stało się np. rejestrowanie narzędzi połowowych, czy inwentaryzacja wraz z określeniem stanu urządzeń turystycznych.
Oczywiście działanie tego systemu nie było by możliwe, bez dobrego sprzętu komputerowego, zainstalowanego zarówno w siedzibach obwodów ochronnych jak i w siedzibie dyrekcji WPN. W międzyczasie dokonano również wymiany urządzeń mobilnych, dzięki czemu duże i mało poręczne Motorole z systemem Windows Mobile, zastąpiły lżejsze i znacznie szybsze urządzenia z systemem Android.
Do monitoringu miejsc migracji zwierząt wykorzystywane są specjalistyczne kamery – tzw. fotopułapki. Są to urządzenia reagujące na ruch. Aktywność zwierząt uruchamia nagrywanie obrazu na zainstalowaną kartę SD, również po zmroku. Kamery są niewidoczne dla zwierząt i umożliwiają swobodne ich filmowanie.
Zakup łodzi wiosłowo-motorowej wraz z cichym silnikiem elektrycznym otworzył drogę do prowadzenia monitoringu na obszarze jezior Warnowskich . W komplecie zakupiono także konieczny osprzęt i przyczepę podłodziową. Dzięki temu, obszar ten stał się dostępny. Praca jest teraz bardziej komfortowa i bezpieczna - wcześniej używano kajaka.
Od roku 2015 rozpoczęto prowadzenie monitoringu ichtiofauny na wodach Zalewu Szczecińskiego. Stanowi on uzupełnienie dotychczasowego monitoringu na Zatoce Pomorskiej i jeziorach śródlądowych. Zakupiono sprzęt połowowy w postaci – mieroży o małym rozmiarze oczek 5x5 i 10x10 mm oraz profesjonalną łódź z silnikiem zaburtowym. Dodatkowo zakupiono także wyposażenie do mierzenia i warzenia ryb, oraz wielofunkcyjny miernik jakości wody. Sprzęt ten umożliwia prowadzenie odłowów monitoringowych, badanie podstawowych parametrów wody takich jak PH, temperatura i zasolenie.
Efektem prowadzonego monitoringu jest potwierdzenie licznego występowania w wodach Zalewu Szczecińskiego – kozy pospolitej (Cobitis taenia). Jest to gatunek objęty ochrona ścisłą w Polsce, wymieniony w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej programu Natura 2000. Ponadto potwierdzono występowanie w wodach Zalewu Szczecińskiego i Jeziora Wicko Wielkie gatunków typowo morskich takich jak śledź (Clupea harengus), iglicznia (Syngnathus typhle) czy stornia (Platichthys flesus), co wybitnie świadczy o estuariowym charakterze tych wód. Dodatkowym atutem wykonywanego monitoringu jest stwierdzanie i określanie liczebności gatunków obcych takich jak: rak pręgowany (Orconectes limosus), krabik amerykański (Rhithropanopeus Harrisie), czy rangia (Rangia cuneata, a także babka bycza (Neogobius melanostomus).
Dodatkowo co roku zlecane jest wykonywania monitoringu bentosu. Monitoring ten wykonywany jest na stałych punktach, przy czym w miarę możliwości finansowych zakres obszarowy jego wykonywania jest sukcesywnie zwiększany.
Co roku, od kilku ostatnich lat - dzięki wsparciu WFOŚiGW w Szczecinie prowadzony jest na terenie WPN monitoring płazów. Migracje monitorowane są w okresie wiosennym i letnim. Monitoring ten jest połączony z bezpiecznym przenoszeniem osobników przez ruchliwą arterię komunikacyjną jaka jest droga nr 102 na wysokości jeziora Gardno, a także droga łącząca Wisełkę z Warnowem. W roku 2023 w trakcie migracji wiosennych zaobserwowano 2 414 sztuk a w trakcie migracji letnich 34 130 sztuk płazów.
Absolutnie unikatowe są prowadzone w okresie jesienno-zimowym obserwacje ornitofauny. Przyjęto metodykę, polegającą na obserwacji ptaków z kilku punktów położonych zarówno nad brzegiem Zatoki Pomorskiej (pierwsza grupa obserwatorów) jak i nad Zalewem Szczecińskim (druga grupa obserwatorów) - w południowej części WPN. Do obserwacji wykorzystywane są profesjonalne lunety ornitologiczne wraz ze statywami oraz lornetki. Zaobserwowane stada ptaków i pojedyncze osobniki zostają naniesione do systemu monitoringu przyrodniczego przy użyciu urządzeń mobilnych.
Prócz tego w systemie inwentaryzowane jest drewno martwe, mrowiska, fenologia flory, nory, wodopoje, zwierzęta kopytne, zwierzęta martwe, wybrane gatunki roślin i zwierząt.
Ciekawe efekty przyniósł także monitoring z wykorzystaniem urządzeń, które dzięki swojemu zaawansowaniu technologicznemu pomagają w określeniu składu gatunkowego nietoperzy bytujących w wybranych lokalizacjach. Zestaw do nagrywania głosów nietoperzy składa się z rejestratora nagrywającego dźwięki o długości fali charakterystycznej dla tych ssaków, skrzynki montażowej, oraz komputera wraz ze specjalistycznym oprogramowaniem. Rejestrator pracuje w terenie i nagrywa dźwięki o określonych częstotliwościach Następnie nagrane głosy są filtrowane pod kątem określonych częstotliwości, czyszczone z szumu tła i w końcu porównywane z głosami w bazie danych gatunków. Na tej podstawie określany jest skład gatunkowy populacji nietoperzy.
W ramach prowadzonego monitoringu w latach 2018-2019 opartego o nasłuchy detektorowe prowadzone w różnych siedliskach leśnych Wolińskiego Parku Narodowego potwierdzono obecność co najmniej 14 gatunków nietoperzy. W toku nasłuchów określono co najmniej dwa gatunki ujęte w załączniku II dyrektywy siedliskowej, tj. nocek duży (Myotis myotis) i mopek (Barbastella) oraz gatunek ujęty w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt- borowiaczek (Nyctalus leisleri).
Wyraźny rozwój monitoringu przyrody ożywionej nastąpił w roku 2023. Rozpoczęto proces tworzenia monitoringowych powierzchni kołowych na terenie Parku. Na powierzchniach tych za pomocą wcześniej opracowanej metodyki prowadzony będzie monitoring mający w dalszej perspektywie czasowej odpowiedzieć na pytania na temat ubytku, dorostu i przyrostu d-stanów. Są to ważne cechy faz rozwojowych. Ponadto wielkość przyrostu bieżącego miąższości jest wskaźnikiem naturalnej możliwości produkcyjnej siedliska.
Ponadto również w roku 2023 rozpoczęto sformalizowany monitoring wykonywanych zabiegów ochronnych, w oparciu o wyniki jakie zabiegi te przyniosły w stosunku do efektu spodziewanego, zarówno doraźnie, tam, gdzie określenie tego efektu jest widoczne od razu, jak i w kontekście długofalowym, gdy wyniki prowadzonych zabiegów ochronnych widoczne są dopiero po kilku lub nawet kilkunastu latach.