Owady
Fauna Wolińskiego Parku Narodowego jest niezwykle zróżnicowana co ma ścisły związek ze zróżnicowaniem środowisk Parku jak i całej wyspy Wolin. Występowanie w południowej części Parku środowisk kserotermicznych, sprzyja obecności gatunków nazywanych potocznie “południowymi”, zaś występowanie starych, zróżnicowanych gatunkowo drzewostanów mieszanych, z przewagą sosny i buka i średnią wieku około 100 lat, stwarza dogodne warunki do występowania wielu gatunków owadów. Szczególną rolę odgrywają tutaj stare, obumierające i obumarłe drzewa, będące siedliskiem wielu ciekawych i rzadko spotykanych gatunków.
W świecie owadów naszego Parku, najliczniej reprezentowane są motyle i muchówki. Do niewątpliwych ciekawostek należą chrząszcze wodne, których na terenie Parku występuje 65 gatunków, co stanowi 38% fauny krajowej. Prócz tego występuje około 40 gatunków korników, 62 gatunki pszczołowatych, 32 gatunki muchówek i 17 gatunków ważek.
Na terenie Wolińskiego Parku Narodowego, spotkać można Kozioroga dębosza (Cerambyx cerdo), Jelonka rogacza (Lucanus cervus), czy Pachnicę dębową(Osmoderma eremita). Prócz tego na terenie Parku odkryto 3 nowe dla nauki gatunki owadów w tym chrząszcza Teredus opacus.
Świat owadów naszego Parku to nie tylko piękne polskie chrząszcze, ale także wiele gatunków trzmieli (Bombus) czy kolorowe motyle takie jak Paź królowej (Papilio machaon) czy Mieniak tęczowy (Apatura iris).
Na terenie Parku stwierdzono występowanie 92 gatunków owadów bezskrzydłych z czego 87 to skoczogonki. Opisano tu 2 nowe gatunki dla nauki: Frisea ballica i Onychiusus vilinensis.
Wybrane gatunki owadów:
Jelonek rogacz (Lucanus cervus) Ten piękny chrząszcz z rodziny Jelonkowatych jest ściśle związany ze starymi dąbrowami. Jelonki szczególnie chętnie występują na próchniejących pniakach, leżących konarach i żywych, stojących jeszcze drzewach. Całe życie tego gatunku związane jest z tym typem drzewostanów, a to dlatego, iż postacie dorosłe, żywią się sokiem z drzew liściastych, najchętniej dębu, zaś larwy – murszejącym drewnem pniaków i korzeni dębów, rzadziej innych drzew takich jak buk czy wiąz. Wygląd tego chrząszcza jest bardzo charakterystyczny. Samce (“z porożem”) osiągają długość od 3,5 do 8 cm, samica natomiast jest zdecydowanie mniejsza (od 2.5 do 5 cm długości). Najlepszym sposobem na odróżnienie płci jest u tego gatunku obserwacja występowania lub braku “poroża”, w które wyposażone są wyłącznie samce. Zdarza się jednak, przy braku dostatecznej ilości pożywienia, iż powstaje tzw. generacja głodowa samców, o zredukowanym “porożu”. Oczywiście to co nazywamy porożem, to w przypadku jelonka rozrośnięte żuwaczki, służące do walki z innymi samcami. Potężne żuwaczki samicy, umożliwiają jej wgryzienie się w korę, dzięki czemu uzyskuje dostęp do słodkiego dębowego soku. Samce, z uwagi na swoje “turniejowe” żuwaczki, muszą znajdować miejsca wycieku soku. Pomaga im w tym zmysł powonienia. Otóż żerująca samica wydziela substancje zapachowe, zawarte w rozrzucanych w różnych kierunkach odchodach. Dzięki nim, samce mogą zlokalizować żerująca samicę i tym samym miejsce wycieku soku. Chrząszcze wykazują aktywność nocną. W ciepłe wieczory szukają miejsc, z których wycieka sok. Gdy w takim miejscu zbierze się większa ilość samców dochodzi do walk. Samce nacierają na siebie, zaczepiają się żuwaczkami i próbują unieść na nich jeden drugiego. Wszystko to ma na celu zrzucenie przeciwnika z pnia. Przepędzane są również samice. Na koniec tych zapasów zostaje tylko jedna samica i jeden zwycięski samiec. Samiec staje nad samicą i w takiej pozycji tkwią przez kilka dni. Ponieważ ma to miejsce blisko wycieku soku, więc mogą dzięki temu się odżywiać. Samiec tkwiący podczas kopulacji na górze, wsuwa swoja dolną wargę miedzy żuwaczki samicy i tak pobiera pokarm. Po zapłodnieniu, samica składa jaja, najczęściej w zmurszały pień, lub do gleby w jego bezpośrednim sąsiedztwie. Rozwój larwy trwa od 2 do 5 lat, w zależności od temperatury i dostępności pokarmu. Dobrze odżywione larwy dorastają do 10 cm długości. Przed przepoczwarczeniem się, larwy budują kolebkę poczwarkową, z tym że larwy, z których powstają samce budują większe kolebki, niż te, z których po przepoczwarczeniu się powstaną samice. Młode pokolenie chrząszczy przeobraża się jeszcze na jesieni, jednak pozostaje w ukryciu do wiosny. Dopiero wczesnym latem około czerwca czasem lipca, wydobywają się na powierzchnię. Dawniej Jelonek rogacz był owadem bardzo pospolitym. Obecnie, na skutek zmian w gospodarce leśnej, oraz innych przyczyn prowadzących do znikania z naszego krajobrazu starych dąbrów, Jelonek rogacz stał się gatunkiem rzadkim i chronionym. Na obszarze Wolińskiego Parku Narodowego jelonek kiedyś częsty – obecnie jest gatunkiem bardzo rzadko spotykanym.
Kozioróg dębosz (Cerambyx cerdo) To jeden z najpiękniejszych i największych chrząszczy europejskich. Jego długość waha się od 2.5 do 5.5 cm. Występuje w lasach dębowych oraz parkach ze starymi przestojami dębowymi. Kiedyś częsty, obecnie objęty ochroną gatunkową i uważany za rzadki. Płeć tych chrząszczy można łatwo odróżnić po długości czułków. U samic mierzą one mniej więcej tyle co całe ciało, podczas gdy u samców są jeszcze o połowę dłuższe. Zaniepokojone owady potrafią wydawać głośne, skrzypiące dźwięki (strydulować) pocierając nasadami pokryw skrzydłowych o przedplecze. Larwy tego gatunku, początkowo żerują pod korą, później wdrążają się w biel, a następnie zaczynają drążyć chodniki w twardzieli dębów. Na skutek ich żeru, drzewo nie obumiera, jednak próchnieje wskutek stoczenia chodnikami grubości palca. Rozwój larw trwa od 3 do 4 lat. Po upływie tego czasu, licząca sobie około 10 cm larwa, drąży chodnik o charakterystycznym hakowatym zakończeniu, na końcu którego znajduje się komora poczwarkowa. Przeobrażenie w postać dojrzałą, następuje tej samej jesieni, jednak wylot dorosłych chrząszczy odbywa się dopiero w maju następnego roku. Podobnie jak jelonek rogacz tak i kozioróg dębosz jest aktywny o zmroku. Podobnie również, żywi się sokiem dębowym. Rójka u kozioroga dębosza odbywa się w lipcu. Po niej samica składa jaja w spękania kory oraz w miejsca zranień starych (ale wyłącznie żywych) i grubych drzew. Wybiera zwykle okazy osłabione np. przez choroby grzybowe, zmianę warunków środowiska (np. nagle odsłonięte na skutek wycinki lasu) lub inne owady. Gatunek ten nigdy nie zasiedla drzew tworzących duże, zwarte skupiska. W pierwszej kolejności atakowane są zwykle części drzewa od strony południowej, nie zacienione – np. u podstawy pnia. Kozioróg ma wielu naturalnych wrogów, którzy ograniczają jego liczebność. Są to głównie ptaki owadożerne i sowy, które chętnie polują na osobniki dorosłe. Larwy natomiast są atakowane przez różne grzyby, mrówki, pasożytnicze błonkówki i drapieżne chrząszcze – najczęściej z rodziny przekraskowatych (Cleridae). Ten gatunek chrząszcza jest również bardzo rzadko spotykany na terenie WPN.
Pachnica dębowa (Osmoderma eremita) Ten gatunek chrząszcza należy do rodziny żukowatych (Scarabaeidae). Pachnica mierzy około 2-3 cm długości. Jej nazwa pochodzi od charakterystycznego zapachu juchtu i piżma, wydzielanego przez chrząszcze. Jest to owad o aktywności dziennej, spotykany w okresie od maja do sierpnia na pniach starych drzew. Ulubione miejsca występowania pachnicy to skupiska starych drzew liściastych, okolice próchnowisk stojących, złamanych drzew. Larwy pachnicy rozwijają się w próchniejącym drewnie wierzb, buków, dębów, grabów, lip i innych drzew. Chętnie wykorzystują także dziuple. Często w próchnie jednego drzewa żyje kilkadziesiąt sztuk larw tego cennego i rzadkiego gatunku. Pachnica występuje tylko lokalnie, nieliczna, o puszczańskim charakterze. Rójka ma miejsce w czerwcu i lipcu. Po niej samica składa jaja, z których wylęgają się larwy. Larwa przed przepoczwarczeniem osiąga długość nawet do 10 cm. Cykl rozwojowy tego owada trwa od 2 do 4 lat. Gatunek rozprzestrzeniony, ale rzadki, chroniony. Jego występowanie, związane jest ściśle z ochroną starych spróchniałych, dziuplastych drzew. Gatunek uznany za priorytetowy przez kraje Uni Europejskiej. Na terenie WPN spotykany corocznie, ale zawsze są to jedynie pojedyncze okazy.
Paź królowej (Papilio machaon) Piękny chroniony motyl występujący również na terenie Wolińskiego Parku Narodowego. Pierwsze pokolenie tego gatunku lata od kwietnia do maja, drugie w czerwcu i lipcu. Ubarwienie poszczególnych pokoleń różni się – pierwsze pokolenie ma tło skrzydła jasno żółte, jest też mniejsze, natomiast pokolenie letnie, jest ciemniej ubarwione i wyraźnie większe. Czasami przy ciepłym lecie i jesieni występuje trzecie pokolenie wrześniowe. Gatunek występujący na łąkach, w ogrodach oraz na obrzeżach lasów. Liczebność tego motyla maleje z powodu: chemizacji środowiska łąk, wykaszania roślin baldaszkowatych z obrzeży dróg i łąk przyleśnych, oraz pasji kolekcjonerskiej zbieraczy. Gąsienice po wylęgu są czarne, po pierwszych wylinkach mają stożkowate wyrostki na każdym pierścieniu, później pojawiają się zielone pasy poprzeczne. Dorosłe gąsienice mają zabarwienie od jasnego do niemal czarnego w zależności od szerokości pasów zielonych i czarnych. W pozie obronnej wysuwają z pierścienia przy głowie żółtopomarańczowe wyrostki tzw. osmaterium wydzielające ostry, ale przyjemny zapach. Po rójce przypadającej na okres od maja do września, samica składa jaja pojedynczo, na łodygach, liściach i szypułkach roślin żywicielskich. Gąsienice żerują na wielu roślinach baldaszkowatych – marchwi zwyczajnej i innych w czerwcu oraz biedrzeńcu mniejszym, koprze, selerze, pietruszce i innych w sierpniu i we wrześniu. Gąsienice wykazują aktywność dzienną, żyją samotnie. Poczwarki przyczepione są do roślin żywicielskich lub przedmiotów znajdujących się w pobliżu żerowiska. Mogą być zielone lub brązowe. Gatunek ten występuje lokalnie, we wschodniej części Wolińskiego Parku Narodowego.
Mieniak tęczowiec (Apatura iris) Ten płochliwy i raczej rzadko występujący motyl, upodobał sobie drzewostany liściaste, raczej mocno prześwietlone, luki w drzewostanach oraz cieniste obrzeża lasów. Jego lot jest charakterystyczny i polega na naprzemiennym wznoszeniu się i opadaniu tuż nad powierzchnią ziemi. Czasami siada na mokrych miejscach i pije wodę. Podczas południowych upałów, chętnie odpoczywa na korze sosny. Występowanie tego motyla, jest ściśle związane z określonym gatunkiem drzewa – wierzbą iwą. Na liściach wierzb samica składa jaja. Gąsienice lęgną się w sierpniu i do jesieni żerują. Zimują w oprzędach utworzonych w spękaniach kory lub w rozwidleniach gałązek. Wiosną znów podejmują żer i przepoczwarczają się w czerwcu. Przepoczwarczenie następuje na spodniej części liści wierzby iwy i trwa około 2 do 3 tygodni. Pożywienie, motyl ten pobiera z ran na drzewach (soki) i gnijącej materii. Przebywa głównie w koronach drzew, szczególnie samice, rzadko sfruwa na ziemię. Motyle mieniaków nigdy nie siadają na kwiatach. Na terenie WPN spotykany rzadko, lecz na całym obszarze lądowym.
Zebrał i opracował: R. Skórkowski, M. Dylawerski
Źródła: Helgard Reichholf Reihm “Owady”, Gottfried Amann “Owady”, strony web: http://www.lepidoptera.bai.pl/start.php?lang=PL, http://www.lkp.org.pl
W świecie owadów naszego Parku, najliczniej reprezentowane są motyle i muchówki. Do niewątpliwych ciekawostek należą chrząszcze wodne, których na terenie Parku występuje 65 gatunków, co stanowi 38% fauny krajowej. Prócz tego występuje około 40 gatunków korników, 62 gatunki pszczołowatych, 32 gatunki muchówek i 17 gatunków ważek.
Na terenie Wolińskiego Parku Narodowego, spotkać można Kozioroga dębosza (Cerambyx cerdo), Jelonka rogacza (Lucanus cervus), czy Pachnicę dębową(Osmoderma eremita). Prócz tego na terenie Parku odkryto 3 nowe dla nauki gatunki owadów w tym chrząszcza Teredus opacus.
Świat owadów naszego Parku to nie tylko piękne polskie chrząszcze, ale także wiele gatunków trzmieli (Bombus) czy kolorowe motyle takie jak Paź królowej (Papilio machaon) czy Mieniak tęczowy (Apatura iris).
Na terenie Parku stwierdzono występowanie 92 gatunków owadów bezskrzydłych z czego 87 to skoczogonki. Opisano tu 2 nowe gatunki dla nauki: Frisea ballica i Onychiusus vilinensis.
Wybrane gatunki owadów:
Jelonek rogacz (Lucanus cervus) Ten piękny chrząszcz z rodziny Jelonkowatych jest ściśle związany ze starymi dąbrowami. Jelonki szczególnie chętnie występują na próchniejących pniakach, leżących konarach i żywych, stojących jeszcze drzewach. Całe życie tego gatunku związane jest z tym typem drzewostanów, a to dlatego, iż postacie dorosłe, żywią się sokiem z drzew liściastych, najchętniej dębu, zaś larwy – murszejącym drewnem pniaków i korzeni dębów, rzadziej innych drzew takich jak buk czy wiąz. Wygląd tego chrząszcza jest bardzo charakterystyczny. Samce (“z porożem”) osiągają długość od 3,5 do 8 cm, samica natomiast jest zdecydowanie mniejsza (od 2.5 do 5 cm długości). Najlepszym sposobem na odróżnienie płci jest u tego gatunku obserwacja występowania lub braku “poroża”, w które wyposażone są wyłącznie samce. Zdarza się jednak, przy braku dostatecznej ilości pożywienia, iż powstaje tzw. generacja głodowa samców, o zredukowanym “porożu”. Oczywiście to co nazywamy porożem, to w przypadku jelonka rozrośnięte żuwaczki, służące do walki z innymi samcami. Potężne żuwaczki samicy, umożliwiają jej wgryzienie się w korę, dzięki czemu uzyskuje dostęp do słodkiego dębowego soku. Samce, z uwagi na swoje “turniejowe” żuwaczki, muszą znajdować miejsca wycieku soku. Pomaga im w tym zmysł powonienia. Otóż żerująca samica wydziela substancje zapachowe, zawarte w rozrzucanych w różnych kierunkach odchodach. Dzięki nim, samce mogą zlokalizować żerująca samicę i tym samym miejsce wycieku soku. Chrząszcze wykazują aktywność nocną. W ciepłe wieczory szukają miejsc, z których wycieka sok. Gdy w takim miejscu zbierze się większa ilość samców dochodzi do walk. Samce nacierają na siebie, zaczepiają się żuwaczkami i próbują unieść na nich jeden drugiego. Wszystko to ma na celu zrzucenie przeciwnika z pnia. Przepędzane są również samice. Na koniec tych zapasów zostaje tylko jedna samica i jeden zwycięski samiec. Samiec staje nad samicą i w takiej pozycji tkwią przez kilka dni. Ponieważ ma to miejsce blisko wycieku soku, więc mogą dzięki temu się odżywiać. Samiec tkwiący podczas kopulacji na górze, wsuwa swoja dolną wargę miedzy żuwaczki samicy i tak pobiera pokarm. Po zapłodnieniu, samica składa jaja, najczęściej w zmurszały pień, lub do gleby w jego bezpośrednim sąsiedztwie. Rozwój larwy trwa od 2 do 5 lat, w zależności od temperatury i dostępności pokarmu. Dobrze odżywione larwy dorastają do 10 cm długości. Przed przepoczwarczeniem się, larwy budują kolebkę poczwarkową, z tym że larwy, z których powstają samce budują większe kolebki, niż te, z których po przepoczwarczeniu się powstaną samice. Młode pokolenie chrząszczy przeobraża się jeszcze na jesieni, jednak pozostaje w ukryciu do wiosny. Dopiero wczesnym latem około czerwca czasem lipca, wydobywają się na powierzchnię. Dawniej Jelonek rogacz był owadem bardzo pospolitym. Obecnie, na skutek zmian w gospodarce leśnej, oraz innych przyczyn prowadzących do znikania z naszego krajobrazu starych dąbrów, Jelonek rogacz stał się gatunkiem rzadkim i chronionym. Na obszarze Wolińskiego Parku Narodowego jelonek kiedyś częsty – obecnie jest gatunkiem bardzo rzadko spotykanym.
Kozioróg dębosz (Cerambyx cerdo) To jeden z najpiękniejszych i największych chrząszczy europejskich. Jego długość waha się od 2.5 do 5.5 cm. Występuje w lasach dębowych oraz parkach ze starymi przestojami dębowymi. Kiedyś częsty, obecnie objęty ochroną gatunkową i uważany za rzadki. Płeć tych chrząszczy można łatwo odróżnić po długości czułków. U samic mierzą one mniej więcej tyle co całe ciało, podczas gdy u samców są jeszcze o połowę dłuższe. Zaniepokojone owady potrafią wydawać głośne, skrzypiące dźwięki (strydulować) pocierając nasadami pokryw skrzydłowych o przedplecze. Larwy tego gatunku, początkowo żerują pod korą, później wdrążają się w biel, a następnie zaczynają drążyć chodniki w twardzieli dębów. Na skutek ich żeru, drzewo nie obumiera, jednak próchnieje wskutek stoczenia chodnikami grubości palca. Rozwój larw trwa od 3 do 4 lat. Po upływie tego czasu, licząca sobie około 10 cm larwa, drąży chodnik o charakterystycznym hakowatym zakończeniu, na końcu którego znajduje się komora poczwarkowa. Przeobrażenie w postać dojrzałą, następuje tej samej jesieni, jednak wylot dorosłych chrząszczy odbywa się dopiero w maju następnego roku. Podobnie jak jelonek rogacz tak i kozioróg dębosz jest aktywny o zmroku. Podobnie również, żywi się sokiem dębowym. Rójka u kozioroga dębosza odbywa się w lipcu. Po niej samica składa jaja w spękania kory oraz w miejsca zranień starych (ale wyłącznie żywych) i grubych drzew. Wybiera zwykle okazy osłabione np. przez choroby grzybowe, zmianę warunków środowiska (np. nagle odsłonięte na skutek wycinki lasu) lub inne owady. Gatunek ten nigdy nie zasiedla drzew tworzących duże, zwarte skupiska. W pierwszej kolejności atakowane są zwykle części drzewa od strony południowej, nie zacienione – np. u podstawy pnia. Kozioróg ma wielu naturalnych wrogów, którzy ograniczają jego liczebność. Są to głównie ptaki owadożerne i sowy, które chętnie polują na osobniki dorosłe. Larwy natomiast są atakowane przez różne grzyby, mrówki, pasożytnicze błonkówki i drapieżne chrząszcze – najczęściej z rodziny przekraskowatych (Cleridae). Ten gatunek chrząszcza jest również bardzo rzadko spotykany na terenie WPN.
Pachnica dębowa (Osmoderma eremita) Ten gatunek chrząszcza należy do rodziny żukowatych (Scarabaeidae). Pachnica mierzy około 2-3 cm długości. Jej nazwa pochodzi od charakterystycznego zapachu juchtu i piżma, wydzielanego przez chrząszcze. Jest to owad o aktywności dziennej, spotykany w okresie od maja do sierpnia na pniach starych drzew. Ulubione miejsca występowania pachnicy to skupiska starych drzew liściastych, okolice próchnowisk stojących, złamanych drzew. Larwy pachnicy rozwijają się w próchniejącym drewnie wierzb, buków, dębów, grabów, lip i innych drzew. Chętnie wykorzystują także dziuple. Często w próchnie jednego drzewa żyje kilkadziesiąt sztuk larw tego cennego i rzadkiego gatunku. Pachnica występuje tylko lokalnie, nieliczna, o puszczańskim charakterze. Rójka ma miejsce w czerwcu i lipcu. Po niej samica składa jaja, z których wylęgają się larwy. Larwa przed przepoczwarczeniem osiąga długość nawet do 10 cm. Cykl rozwojowy tego owada trwa od 2 do 4 lat. Gatunek rozprzestrzeniony, ale rzadki, chroniony. Jego występowanie, związane jest ściśle z ochroną starych spróchniałych, dziuplastych drzew. Gatunek uznany za priorytetowy przez kraje Uni Europejskiej. Na terenie WPN spotykany corocznie, ale zawsze są to jedynie pojedyncze okazy.
Paź królowej (Papilio machaon) Piękny chroniony motyl występujący również na terenie Wolińskiego Parku Narodowego. Pierwsze pokolenie tego gatunku lata od kwietnia do maja, drugie w czerwcu i lipcu. Ubarwienie poszczególnych pokoleń różni się – pierwsze pokolenie ma tło skrzydła jasno żółte, jest też mniejsze, natomiast pokolenie letnie, jest ciemniej ubarwione i wyraźnie większe. Czasami przy ciepłym lecie i jesieni występuje trzecie pokolenie wrześniowe. Gatunek występujący na łąkach, w ogrodach oraz na obrzeżach lasów. Liczebność tego motyla maleje z powodu: chemizacji środowiska łąk, wykaszania roślin baldaszkowatych z obrzeży dróg i łąk przyleśnych, oraz pasji kolekcjonerskiej zbieraczy. Gąsienice po wylęgu są czarne, po pierwszych wylinkach mają stożkowate wyrostki na każdym pierścieniu, później pojawiają się zielone pasy poprzeczne. Dorosłe gąsienice mają zabarwienie od jasnego do niemal czarnego w zależności od szerokości pasów zielonych i czarnych. W pozie obronnej wysuwają z pierścienia przy głowie żółtopomarańczowe wyrostki tzw. osmaterium wydzielające ostry, ale przyjemny zapach. Po rójce przypadającej na okres od maja do września, samica składa jaja pojedynczo, na łodygach, liściach i szypułkach roślin żywicielskich. Gąsienice żerują na wielu roślinach baldaszkowatych – marchwi zwyczajnej i innych w czerwcu oraz biedrzeńcu mniejszym, koprze, selerze, pietruszce i innych w sierpniu i we wrześniu. Gąsienice wykazują aktywność dzienną, żyją samotnie. Poczwarki przyczepione są do roślin żywicielskich lub przedmiotów znajdujących się w pobliżu żerowiska. Mogą być zielone lub brązowe. Gatunek ten występuje lokalnie, we wschodniej części Wolińskiego Parku Narodowego.
Mieniak tęczowiec (Apatura iris) Ten płochliwy i raczej rzadko występujący motyl, upodobał sobie drzewostany liściaste, raczej mocno prześwietlone, luki w drzewostanach oraz cieniste obrzeża lasów. Jego lot jest charakterystyczny i polega na naprzemiennym wznoszeniu się i opadaniu tuż nad powierzchnią ziemi. Czasami siada na mokrych miejscach i pije wodę. Podczas południowych upałów, chętnie odpoczywa na korze sosny. Występowanie tego motyla, jest ściśle związane z określonym gatunkiem drzewa – wierzbą iwą. Na liściach wierzb samica składa jaja. Gąsienice lęgną się w sierpniu i do jesieni żerują. Zimują w oprzędach utworzonych w spękaniach kory lub w rozwidleniach gałązek. Wiosną znów podejmują żer i przepoczwarczają się w czerwcu. Przepoczwarczenie następuje na spodniej części liści wierzby iwy i trwa około 2 do 3 tygodni. Pożywienie, motyl ten pobiera z ran na drzewach (soki) i gnijącej materii. Przebywa głównie w koronach drzew, szczególnie samice, rzadko sfruwa na ziemię. Motyle mieniaków nigdy nie siadają na kwiatach. Na terenie WPN spotykany rzadko, lecz na całym obszarze lądowym.
Zebrał i opracował: R. Skórkowski, M. Dylawerski
Źródła: Helgard Reichholf Reihm “Owady”, Gottfried Amann “Owady”, strony web: http://www.lepidoptera.bai.pl/start.php?lang=PL, http://www.lkp.org.pl
Ryby
Ryby Jeziora Pojezierza Warnowsko – Kołczewskiego
Pojezierze tworzą jeziora rynnowe Lewińskiej Strugi: Rabiąż, Czajcze, Domysłowskie i Warnowskie. Ichtiofauna zamieszkująca te jeziora nie różni się od ichtiofauny każdego innego jeziora o charakterze eutroficznym czyli bardzo żyznym, obfitującym w związki pokarmowe umożliwiające bujny rozrost roślinności wodnej. Używając klasyfikacji rybackiej jeziora Pojezierza Warnowsko – Kołczewskiego możemy zaliczyć pod względem występującej w nich ichtiofauny do kategorii jezior szczupakowo-linowych. Oznacza to w praktyce, iż można wyróżnić w nich gatunki dominujące: szczupaka, karasia, lina, płoć i leszcza oraz gatunki domieszkowe: ukleję, sandacza, piskorza, kozę, suma i wzdręgę. Ze względu na połączenie wymienionych jezior przez Lewińską Strugę z Zalewem Kamieńskim, a dalej z Zatoką Pomorską, także w tym wypadku mamy do czynienia z migracją ryb i obecnością w tych wodach ryb anadromicznych, czyli takich, których miejsce bytowania stałego stanowią inne zbiorniki czy akweny wodne, natomiast ikra i larwy wymagają innych akwenów, prawdopodobnie tych, które kiedyś stanowiły pierwotne środowisko występowania tych gatunków. Przykładem takiego gatunku jest w omawianych jeziorach węgorz (Anguilla anguilla). Ta drapieżna ryba wiedzie nocny tryb życia, a dzień spędza zagrzebana w mule lub dennym piasku. Z kolei należący do gatunków dominujących szczupak (Esox lucius) osiąga nawet do 150 centymetrów długości i 30 kilogramów wagi. Początkowo żywi się planktonem i małymi formami zwierząt bezkręgowych, ale kiedy osiąga około 3 do 4 centymetrów długości, staje się drapieżcą. Lin (Tinca tinca) to ryba, która w okresie zimowym w najgłębszych partiach zbiornika pozostaje w bezruchu i trwa tak aż do wiosny. Gatunek ten ma stosunkowo niewielkie potrzeby tlenowe. Kiedy żeruje pod parasolem liści grążeli, wydaje charakterystyczny odgłos „cmokania”. Z kolei domieszkowo występujący w jeziorach sum (Silurus glanis), jest gatunkiem mogącym osiągać pokaźne rozmiary, rośnie szybko i zdarza się, iż osiąga wagę nawet powyżej 60 kilogramów. Powszechne jest także twierdzenie, że jest długowieczny.
Ichtiofauna estuarium Odry
Akweny przejęte przez park w Zatoce Pomorskiej i Zalewie Szczecińskim stanowią integralną część obszernych biotopów morskiego i zalewowego, a ich arbitralne wydzielenie utrudnia i wręcz nie pozwala na wyodrębnienie zasiedlającej ją ichtiofaunę, gdyż jest ona ściśle powiązana z pozostałą częścią tych ekosystemów. Poza nielicznymi wyjątkami ryb stacjonarnych, charakterystyka ichtiofauny zatokowej, czy zalewowej rozciągać się będzie w dużej mierze na ichtiofaunę zasiedlającą obszary WPN. Ponadto całe estuarium Odry złożone jest z akwenów słonawowodnych, to też obserwować tu można symptomy ścierania się, o różnym nasileniu, wpływów ichtiofauny pochodzenia morskiego i słodkowodnego. W obszarze estuarium Odry zliczono 72 gatunki ryb, w tym 36 gatunków słodkowodnych, należących do 11 rodzin, 30 morskich należących do 19 rodzin i 6 gatunków wędrownych należących do 4 rodzin. Każdy z tych gatunków jest lub może być składnikiem ichtiofauny w przejętych przez WPN akwenach morskich i odpowiednio słodkowodnych.
Lista gatunków mogących występować w całym estuarium Odry ulega zmianom – może być wzbogacona przez identyfikację gatunków przypadkowych, przez wsiedlanie nowych gatunków na przykład pstrąga czy krzyżówek jesiotra, lub zubożana na skutek zaprzestania prowadzenia zarybień gatunkami nie znajdujących tu warunków do rozrodu (np. amur, tołpyga, karp). Tylko w sezonie 1997 r. do listy tej dopisane zostały nie notowane tu poprzednio takie gatunki jak brzana i kiełb keslera – znane ze środkowych partii polskich rzek, a w strefie przybrzeżnej Zatoki Pomorskiej – czarniak, bytujący w Atlantyku.
Wśród 30 gatunków ryb morskich występujących w Zatoce Pomorskiej najliczniej reprezentowana jest rodzina ryb śledziowatych (4 gatunki), a wśród niej śledź tworzący tu dwie rasy, wiosenną i mniej liczebną jesienną. Pozostałe rodziny reprezentują jedynie jeden, lub najwyżej dwa gatunki. Podstawowym kryterium przy zaliczaniu danego gatunku do ryb morskich lub do słodkowodnych przyjęto miejsce rozrodu, odpowiednio w morzu lub w wodach zalewowych, wysłodzonych. Niemniej jednak, udokumentowano, że 11 gatunków morskich może występować także w wodach zalewowych i w ujściach rzek. Dotyczy to w szczególności ryb rozradzających się w przybrzeżnych wodach Zatoki Pomorskiej, ich form larwalnych (np. śledź, babki) lub młodzieży (np. stornia), wchodzących w strefy przyujściowe razem z wlewami wód podczas sztormów północnych i zachodnich. Kilka gatunków typowo morskich, spotykanych w Zatoce Pomorskiej nie odbywa tu tarła i pochodzi z bardziej zasolonego Atlantyku, Morza Północnego, Skagerraku czy Kattegatu a ich obecność związana jest ze sztormowymi wlewami wód słonych do Bałtyku przez Cieśniny Duńskie.
Wśród wspomnianych 36 gatunków ryb słodkowodnych, 22 należy do rodziny karpiowatych z dominującą pod względem liczebności populacji płocią, leszczem i krąpiem, 3 gatunki należą do ryb okoniowatych z bardzo silnymi populacjami sandacza, okonia i jazgarza, oraz 3 gatunki ryb łososiowatych z sieją stynką i pstrągiem. Pozostałe 8 gatunków z przeważnie mało liczebnymi populacjami (poza ciernikiem) reprezentuje 7 rodzin. Gatunki zaliczone do ryb słodkowodnych przejawiają zróżnicowaną tolerancję wobec zasolenia; 13 z nich może występować w wodach Zatoki Pomorskiej, wchodząc w skład ichtiofauny tego ekosystemu. Z tytułu większej tolerancji wobec zasolenia zaliczane są one do grupy ryb estuariowych lub półwędrownych.
Wśród ryb wędrownych występuje 6 gatunków, w tym dwa gatunki z rodziny jesiotrowatych (w zaniku), 2 z rodziny łososiowatych (łosoś i troć), oraz węgorz i minóg.
Ryby Zatoki Pomorskiej
Liczba gatunków ryb, mogących potencjalnie występować w pasie wód przybrzeżnych WPN, łącznie z gatunkami słodkowodnymi, zanikającymi i rzadko występującymi w Zatoce Pomorskiej, wynosi 48. Nie jest to jednak liczba zamknięta i stała, gdyż nie uwzględnia niektórych gatunków, których możliwość wystąpienia na omawianym obszarze jest mało prawdopodobna lub nie była udokumentowana w dostępnej literaturze. Występujące tutaj gatunki możemy podzielić następująco:
Ryby stacjonarne, nie odbywające dalszych przemieszczeń, związane ściśle z przybrzeżną strefą wód WPN, która charakteryzuje się zróżnicowanym charakterem dna – piaszczystym bądź urozmaiconym kamieniami, głazami, bądź porosłe podwodną roślinnością. Do tej grupy zaliczono 11 gatunków w tym 5 objętych ochroną gatunkową.
Ryby zasiedlające wody przybrzeżne WPN okresowo w celach rozrodczych, w liczbie 3 gatunków. Po tarle opuszczają one wody przybrzeżne.
Ryby należące do gatunków morskich, rozradzające się w innych rejonach, lecz przechodzące okres juwenalny w wodach Zatoki, a w przypadku sporadycznie spotykanego parposza i nienotowanej od dawna alozy, również okres odżywczy.
Ryby morskie, w ogóle nie związane z pasem morskich wód WPN, lecz mogące się pojawiać przypadkowo i sporadycznie. Wyróżniono tutaj 7 gatunków, w tym objęty ochroną gatunkową Kur rogacz (Myoxocephalus qadricornis). Są to ryby pochodzenia głównie atlantyckiego, dla których Zatoka Pomorska stanowi wschodnią granicę rozsiedlenia geograficznego.
Ryby słodkowodne, estuariowe, andromiczne, nie związane ściśle z morskim pasem wód WPN, lecz które zasiedlają te wody okresowo w celach odżywczych, lub przemieszczają się przez nie. W zależności od lokalnych kierunków i nasilenia przybrzeżnych prądów, przemieszczanie to jest związane z wylewem wód zalewowych do Zatoki, gdzie ryby rozprzestrzeniają się , a przy wlewie wód zatokowych do Zalewu wracają do rozlewisk Świny. Przemieszczenia te nasilają się w okresie przed i po tarle oraz przy kierowaniu się na zimowiska. Grupa ta obejmuje 15 gatunków ryb w tym jeden ostatnio nie notowany i objęty ochroną – mowa o Ciosie (Pelecus cultratus)
Do ostatniej grupy zaliczyć możemy ryby wędrowne, mogące przypadkowo przemieszczać się podczas swych wędrówek przez pas przybrzeżnych wód Wolińskiego Parku Narodowego. Grupa ta obejmuje 6 gatunków z których dwa objęte są ochroną gatunkową, mowa o nie występującym ostatnio Jesiotrze zachodnim (Acipenser sturio) i Minogu rzecznym (Lampetra fluviatilis) w stadium larwalnym. Na podstawie Operatu Ekosystemów wodnych WPN, część ichtiologiczna, autorstwa Antoniego Wysokińskiego.
Ryby Zalewu Szczecińskiego
Mówiąc o ichtiofaunie wód Zalewu Szczecińskiego, mamy na myśli, północno-wschodnią część Zalewu leżąca w granicach Wolińskiego Parku Narodowego. W tym miejscu uwzględniono także gatunki ryb, występujących w rozlewiskach rzeki Świny. Ichtiofauna omawianego obszaru jest nieco liczebniejsza niż przybrzeżnych wód morskich i obejmuje 55 gatunków, łącznie z rybami morskimi, wędrownymi i zanikającymi.
Ryby słodkowodne, stacjonarne, mogące rozradzać się w Zalewie Szczecińskim, lub w wodach przyległych. Występuje 11 gatunków, w tym jeden – Różanka (Rhodeus sericeus amarus) chroniony. Gatunki te nie tworzą silnych populacji i nie odgrywają większej roli w rybołówstwie zalewowym.
Ryby słodkowodne, estuariowe, andromiczne, obejmujące 14 gatunków (w tym ciosa nie notowana i jako jedyna z tej grupy objęta ochroną gatunkową). Ta grupa ryb, tworzy silne liczebnościowo populacje i stanowi podstawę rybołówstwa zalewowego. Cechą tych ryb, jest rozradzanie się w Zalewie Szczecińskim, bądź w rozlewiskach Świny i Dziwny oraz przemieszczanie się na okres odżywczy do Zatoki Pomorskiej, przy czym w zależności od indywidualnej tolerancji mniejszego lub większego zasolenie wód, pozostają one bądź w bardziej wysłodzonej strefie przyujściowej rzek bądź rozprzestrzeniają się na dalsze odległości wgłąb Zatoki Pomorskiej.
Ryby nie rozradzające się w Zalewie Szczecińskim lub pojawiające się w tych wodach przypadkowo. Grupa ta obejmuje 10 gatunków w tym 2 objęte ochroną gatunkową – Koza (Cobitis taenia) i Piskorz (Misgurnus fossilis). Gatunki te są bardzo rzadko notowane, a ich miejsca rozrodu nie są znane. Tutaj możemy zaliczyć także gatunki pochodzące z zarybień lub będące “uciekinierami” z hodowli stawowych – (karp, amur, tołpygi biała i pstra).
Ryby morskie, w liczbie 14 gatunków w tym 5 gatunków objętych ochroną gatunkową – (parposz, nie występująca już aloza, pocierniec, 2 gatunki babek). Obecność tych ryb w wodach Zalewy i rozlewisk rzek Dziwny i Świny, związana jest , za wyjątkiem parposza i alozy (form andromicznych), z wylewami wód zatokowych do Zalewu, co zwiększa stopień zasolenie wód Zalewu Szczecińskiego. Gatunki te nie rozradzają się w tych wodach, a większość z nich nie znajdując dogodnych warunków bytowania wraca do morza, często błądząc.
Opracowano na podstawie Operatu Ekosystemów wodnych WPN, część ichtiologiczna, autorstwa Antoniego Wysokińskiego.
Gatunki Ryb z Czerwonej Księgi
Gatunki ryb wpisane do Polskiej Czerwonej Księgi, występujące obecnie lub w przeszłości, w wodach należących do Wolińskiego Parku Narodowego:
Jesiotr zachodni (Acipenser sturio) gatunek wędrowny w swoich wędrówkach odwiedza wody należące do WPN.
Parposz (Alosa fallax) notowany ostatnio na terenie WPN w 1995 roku, w Zatoce Pomorskiej.
Łosoś (Atlantic salmon) obecność tego gatunku w wodach Zalewu Szczecińskiego jest bardzo rzadko notowana, a egzemplarze łowione w Zatoce Pomorskiej należą najprawdopodobniej do populacji skandynawskiej.
Różanka (Rhodeus sericeus) obecnośc tego gatunku w wodach WPN wymaga jeszcze potwierdzenia.
Ciosa (Pelecus cultratus) prawdopodnie gatunek ten nie występuje już w wodach WPN.
Piskorz (Misgurnus fossilis) obecność tego gatunku w wodach WPN ogranicza się do obrzeży, łach i kanałów wód zalewowych.
Iglicznia (Syngnathus typhle) prawdopodobnie, gatunek ten jest składnikiem morskiej ichtiofauny WPN.
Minóg rzeczny (Lampetra fluviatilis) Obecność tego gatunku w wodach zalewowych i morskich WPN, należy uznać za prawdopodobną. Jego obecność w Zalewie Szczecińskim potwierdzana jest rzadko.
Pojezierze tworzą jeziora rynnowe Lewińskiej Strugi: Rabiąż, Czajcze, Domysłowskie i Warnowskie. Ichtiofauna zamieszkująca te jeziora nie różni się od ichtiofauny każdego innego jeziora o charakterze eutroficznym czyli bardzo żyznym, obfitującym w związki pokarmowe umożliwiające bujny rozrost roślinności wodnej. Używając klasyfikacji rybackiej jeziora Pojezierza Warnowsko – Kołczewskiego możemy zaliczyć pod względem występującej w nich ichtiofauny do kategorii jezior szczupakowo-linowych. Oznacza to w praktyce, iż można wyróżnić w nich gatunki dominujące: szczupaka, karasia, lina, płoć i leszcza oraz gatunki domieszkowe: ukleję, sandacza, piskorza, kozę, suma i wzdręgę. Ze względu na połączenie wymienionych jezior przez Lewińską Strugę z Zalewem Kamieńskim, a dalej z Zatoką Pomorską, także w tym wypadku mamy do czynienia z migracją ryb i obecnością w tych wodach ryb anadromicznych, czyli takich, których miejsce bytowania stałego stanowią inne zbiorniki czy akweny wodne, natomiast ikra i larwy wymagają innych akwenów, prawdopodobnie tych, które kiedyś stanowiły pierwotne środowisko występowania tych gatunków. Przykładem takiego gatunku jest w omawianych jeziorach węgorz (Anguilla anguilla). Ta drapieżna ryba wiedzie nocny tryb życia, a dzień spędza zagrzebana w mule lub dennym piasku. Z kolei należący do gatunków dominujących szczupak (Esox lucius) osiąga nawet do 150 centymetrów długości i 30 kilogramów wagi. Początkowo żywi się planktonem i małymi formami zwierząt bezkręgowych, ale kiedy osiąga około 3 do 4 centymetrów długości, staje się drapieżcą. Lin (Tinca tinca) to ryba, która w okresie zimowym w najgłębszych partiach zbiornika pozostaje w bezruchu i trwa tak aż do wiosny. Gatunek ten ma stosunkowo niewielkie potrzeby tlenowe. Kiedy żeruje pod parasolem liści grążeli, wydaje charakterystyczny odgłos „cmokania”. Z kolei domieszkowo występujący w jeziorach sum (Silurus glanis), jest gatunkiem mogącym osiągać pokaźne rozmiary, rośnie szybko i zdarza się, iż osiąga wagę nawet powyżej 60 kilogramów. Powszechne jest także twierdzenie, że jest długowieczny.
Ichtiofauna estuarium Odry
Akweny przejęte przez park w Zatoce Pomorskiej i Zalewie Szczecińskim stanowią integralną część obszernych biotopów morskiego i zalewowego, a ich arbitralne wydzielenie utrudnia i wręcz nie pozwala na wyodrębnienie zasiedlającej ją ichtiofaunę, gdyż jest ona ściśle powiązana z pozostałą częścią tych ekosystemów. Poza nielicznymi wyjątkami ryb stacjonarnych, charakterystyka ichtiofauny zatokowej, czy zalewowej rozciągać się będzie w dużej mierze na ichtiofaunę zasiedlającą obszary WPN. Ponadto całe estuarium Odry złożone jest z akwenów słonawowodnych, to też obserwować tu można symptomy ścierania się, o różnym nasileniu, wpływów ichtiofauny pochodzenia morskiego i słodkowodnego. W obszarze estuarium Odry zliczono 72 gatunki ryb, w tym 36 gatunków słodkowodnych, należących do 11 rodzin, 30 morskich należących do 19 rodzin i 6 gatunków wędrownych należących do 4 rodzin. Każdy z tych gatunków jest lub może być składnikiem ichtiofauny w przejętych przez WPN akwenach morskich i odpowiednio słodkowodnych.
Lista gatunków mogących występować w całym estuarium Odry ulega zmianom – może być wzbogacona przez identyfikację gatunków przypadkowych, przez wsiedlanie nowych gatunków na przykład pstrąga czy krzyżówek jesiotra, lub zubożana na skutek zaprzestania prowadzenia zarybień gatunkami nie znajdujących tu warunków do rozrodu (np. amur, tołpyga, karp). Tylko w sezonie 1997 r. do listy tej dopisane zostały nie notowane tu poprzednio takie gatunki jak brzana i kiełb keslera – znane ze środkowych partii polskich rzek, a w strefie przybrzeżnej Zatoki Pomorskiej – czarniak, bytujący w Atlantyku.
Wśród 30 gatunków ryb morskich występujących w Zatoce Pomorskiej najliczniej reprezentowana jest rodzina ryb śledziowatych (4 gatunki), a wśród niej śledź tworzący tu dwie rasy, wiosenną i mniej liczebną jesienną. Pozostałe rodziny reprezentują jedynie jeden, lub najwyżej dwa gatunki. Podstawowym kryterium przy zaliczaniu danego gatunku do ryb morskich lub do słodkowodnych przyjęto miejsce rozrodu, odpowiednio w morzu lub w wodach zalewowych, wysłodzonych. Niemniej jednak, udokumentowano, że 11 gatunków morskich może występować także w wodach zalewowych i w ujściach rzek. Dotyczy to w szczególności ryb rozradzających się w przybrzeżnych wodach Zatoki Pomorskiej, ich form larwalnych (np. śledź, babki) lub młodzieży (np. stornia), wchodzących w strefy przyujściowe razem z wlewami wód podczas sztormów północnych i zachodnich. Kilka gatunków typowo morskich, spotykanych w Zatoce Pomorskiej nie odbywa tu tarła i pochodzi z bardziej zasolonego Atlantyku, Morza Północnego, Skagerraku czy Kattegatu a ich obecność związana jest ze sztormowymi wlewami wód słonych do Bałtyku przez Cieśniny Duńskie.
Wśród wspomnianych 36 gatunków ryb słodkowodnych, 22 należy do rodziny karpiowatych z dominującą pod względem liczebności populacji płocią, leszczem i krąpiem, 3 gatunki należą do ryb okoniowatych z bardzo silnymi populacjami sandacza, okonia i jazgarza, oraz 3 gatunki ryb łososiowatych z sieją stynką i pstrągiem. Pozostałe 8 gatunków z przeważnie mało liczebnymi populacjami (poza ciernikiem) reprezentuje 7 rodzin. Gatunki zaliczone do ryb słodkowodnych przejawiają zróżnicowaną tolerancję wobec zasolenia; 13 z nich może występować w wodach Zatoki Pomorskiej, wchodząc w skład ichtiofauny tego ekosystemu. Z tytułu większej tolerancji wobec zasolenia zaliczane są one do grupy ryb estuariowych lub półwędrownych.
Wśród ryb wędrownych występuje 6 gatunków, w tym dwa gatunki z rodziny jesiotrowatych (w zaniku), 2 z rodziny łososiowatych (łosoś i troć), oraz węgorz i minóg.
Ryby Zatoki Pomorskiej
Liczba gatunków ryb, mogących potencjalnie występować w pasie wód przybrzeżnych WPN, łącznie z gatunkami słodkowodnymi, zanikającymi i rzadko występującymi w Zatoce Pomorskiej, wynosi 48. Nie jest to jednak liczba zamknięta i stała, gdyż nie uwzględnia niektórych gatunków, których możliwość wystąpienia na omawianym obszarze jest mało prawdopodobna lub nie była udokumentowana w dostępnej literaturze. Występujące tutaj gatunki możemy podzielić następująco:
Ryby stacjonarne, nie odbywające dalszych przemieszczeń, związane ściśle z przybrzeżną strefą wód WPN, która charakteryzuje się zróżnicowanym charakterem dna – piaszczystym bądź urozmaiconym kamieniami, głazami, bądź porosłe podwodną roślinnością. Do tej grupy zaliczono 11 gatunków w tym 5 objętych ochroną gatunkową.
Ryby zasiedlające wody przybrzeżne WPN okresowo w celach rozrodczych, w liczbie 3 gatunków. Po tarle opuszczają one wody przybrzeżne.
Ryby należące do gatunków morskich, rozradzające się w innych rejonach, lecz przechodzące okres juwenalny w wodach Zatoki, a w przypadku sporadycznie spotykanego parposza i nienotowanej od dawna alozy, również okres odżywczy.
Ryby morskie, w ogóle nie związane z pasem morskich wód WPN, lecz mogące się pojawiać przypadkowo i sporadycznie. Wyróżniono tutaj 7 gatunków, w tym objęty ochroną gatunkową Kur rogacz (Myoxocephalus qadricornis). Są to ryby pochodzenia głównie atlantyckiego, dla których Zatoka Pomorska stanowi wschodnią granicę rozsiedlenia geograficznego.
Ryby słodkowodne, estuariowe, andromiczne, nie związane ściśle z morskim pasem wód WPN, lecz które zasiedlają te wody okresowo w celach odżywczych, lub przemieszczają się przez nie. W zależności od lokalnych kierunków i nasilenia przybrzeżnych prądów, przemieszczanie to jest związane z wylewem wód zalewowych do Zatoki, gdzie ryby rozprzestrzeniają się , a przy wlewie wód zatokowych do Zalewu wracają do rozlewisk Świny. Przemieszczenia te nasilają się w okresie przed i po tarle oraz przy kierowaniu się na zimowiska. Grupa ta obejmuje 15 gatunków ryb w tym jeden ostatnio nie notowany i objęty ochroną – mowa o Ciosie (Pelecus cultratus)
Do ostatniej grupy zaliczyć możemy ryby wędrowne, mogące przypadkowo przemieszczać się podczas swych wędrówek przez pas przybrzeżnych wód Wolińskiego Parku Narodowego. Grupa ta obejmuje 6 gatunków z których dwa objęte są ochroną gatunkową, mowa o nie występującym ostatnio Jesiotrze zachodnim (Acipenser sturio) i Minogu rzecznym (Lampetra fluviatilis) w stadium larwalnym. Na podstawie Operatu Ekosystemów wodnych WPN, część ichtiologiczna, autorstwa Antoniego Wysokińskiego.
Ryby Zalewu Szczecińskiego
Mówiąc o ichtiofaunie wód Zalewu Szczecińskiego, mamy na myśli, północno-wschodnią część Zalewu leżąca w granicach Wolińskiego Parku Narodowego. W tym miejscu uwzględniono także gatunki ryb, występujących w rozlewiskach rzeki Świny. Ichtiofauna omawianego obszaru jest nieco liczebniejsza niż przybrzeżnych wód morskich i obejmuje 55 gatunków, łącznie z rybami morskimi, wędrownymi i zanikającymi.
Ryby słodkowodne, stacjonarne, mogące rozradzać się w Zalewie Szczecińskim, lub w wodach przyległych. Występuje 11 gatunków, w tym jeden – Różanka (Rhodeus sericeus amarus) chroniony. Gatunki te nie tworzą silnych populacji i nie odgrywają większej roli w rybołówstwie zalewowym.
Ryby słodkowodne, estuariowe, andromiczne, obejmujące 14 gatunków (w tym ciosa nie notowana i jako jedyna z tej grupy objęta ochroną gatunkową). Ta grupa ryb, tworzy silne liczebnościowo populacje i stanowi podstawę rybołówstwa zalewowego. Cechą tych ryb, jest rozradzanie się w Zalewie Szczecińskim, bądź w rozlewiskach Świny i Dziwny oraz przemieszczanie się na okres odżywczy do Zatoki Pomorskiej, przy czym w zależności od indywidualnej tolerancji mniejszego lub większego zasolenie wód, pozostają one bądź w bardziej wysłodzonej strefie przyujściowej rzek bądź rozprzestrzeniają się na dalsze odległości wgłąb Zatoki Pomorskiej.
Ryby nie rozradzające się w Zalewie Szczecińskim lub pojawiające się w tych wodach przypadkowo. Grupa ta obejmuje 10 gatunków w tym 2 objęte ochroną gatunkową – Koza (Cobitis taenia) i Piskorz (Misgurnus fossilis). Gatunki te są bardzo rzadko notowane, a ich miejsca rozrodu nie są znane. Tutaj możemy zaliczyć także gatunki pochodzące z zarybień lub będące “uciekinierami” z hodowli stawowych – (karp, amur, tołpygi biała i pstra).
Ryby morskie, w liczbie 14 gatunków w tym 5 gatunków objętych ochroną gatunkową – (parposz, nie występująca już aloza, pocierniec, 2 gatunki babek). Obecność tych ryb w wodach Zalewy i rozlewisk rzek Dziwny i Świny, związana jest , za wyjątkiem parposza i alozy (form andromicznych), z wylewami wód zatokowych do Zalewu, co zwiększa stopień zasolenie wód Zalewu Szczecińskiego. Gatunki te nie rozradzają się w tych wodach, a większość z nich nie znajdując dogodnych warunków bytowania wraca do morza, często błądząc.
Opracowano na podstawie Operatu Ekosystemów wodnych WPN, część ichtiologiczna, autorstwa Antoniego Wysokińskiego.
Gatunki Ryb z Czerwonej Księgi
Gatunki ryb wpisane do Polskiej Czerwonej Księgi, występujące obecnie lub w przeszłości, w wodach należących do Wolińskiego Parku Narodowego:
Jesiotr zachodni (Acipenser sturio) gatunek wędrowny w swoich wędrówkach odwiedza wody należące do WPN.
Parposz (Alosa fallax) notowany ostatnio na terenie WPN w 1995 roku, w Zatoce Pomorskiej.
Łosoś (Atlantic salmon) obecność tego gatunku w wodach Zalewu Szczecińskiego jest bardzo rzadko notowana, a egzemplarze łowione w Zatoce Pomorskiej należą najprawdopodobniej do populacji skandynawskiej.
Różanka (Rhodeus sericeus) obecnośc tego gatunku w wodach WPN wymaga jeszcze potwierdzenia.
Ciosa (Pelecus cultratus) prawdopodnie gatunek ten nie występuje już w wodach WPN.
Piskorz (Misgurnus fossilis) obecność tego gatunku w wodach WPN ogranicza się do obrzeży, łach i kanałów wód zalewowych.
Iglicznia (Syngnathus typhle) prawdopodobnie, gatunek ten jest składnikiem morskiej ichtiofauny WPN.
Minóg rzeczny (Lampetra fluviatilis) Obecność tego gatunku w wodach zalewowych i morskich WPN, należy uznać za prawdopodobną. Jego obecność w Zalewie Szczecińskim potwierdzana jest rzadko.
Płazy
W Wolińskim Parku Narodowym, świat płazów reprezentowany jest przez 9 gatunków. Występują tutaj dwa gatunki traszek: Traszka grzebieniasta (Triturus cristatus) i Traszka zwyczajna (Triturus vulgaris). Są to gatunki dość rzadkie. Prócz traszek, występują także: Ropucha szara (Bufo bufo), Ropucha paskówka (Bufo calamita) i Ropucha zielona (Bufo viridis).
Żaby reprezentowane są przez 7 gatunków: Żabę śmieszkę (Rana ridibunda), Żabę wodnę (Rana esculenta), Żabę trawną (Rana temporaria) i Żabę moczarową (Rana arvalis). Dodatkowo spotyka się także: Kumaka nizinnego (Bombina bombina), Grzebiuszkę (Pelobates fuscus) i Rzekotkę drzewną (Hyla arborea).
Niewątpliwie najciekawszymi gatunkami ze świata płazów Wolińskiego Parku Narodowego są traszki. Traszki są płazami ogoniastymi, to znaczy, że zarówno larwy, jak i formy dorosłe posiadają dobrze wykształcony ogon, w przeciwieństwie do płazów bezogonowych, które posiadają ogon jedynie w fazie larwalnej. W Polsce występują cztery gatunki traszek: traszka grzebieniasta (Triturus cristatus), zwyczajna (Triturus vulgaris), karpacka (Triturus montadoni) i górska (Triturus alpestris). Na terenie WPN występują jedynie traszka grzebieniasta i zwyczajna.
W sezonie wiosennych godów wszystkie gatunki nierozerwalnie związane są z akwenami wodnymi; przede wszystkim jeziorami, rowami melioracyjnymi a nawet okresowymi kałużami. Po sezonie godowym płazy migrują do preferowanych przez siebie biotopów często nawet kilkanaście kilometrów. W najbardziej dalekie wędrówki podążają ropuchy szczególnie zielona, występująca nawet w najbardziej suchych i ciepłych lasach, czasami na samych klifach. Również suche sosnowe bory np. Mierzei Przytorskiej i okolic Wisełki to biotopy grzebiuszki ziemnej. Przez cały rok blisko wody żyją kumak nizinny i rzekotka drzewna. Najbardziej atrakcyjne biotopy dla większości żab zielonych znajdują się na obszarach nieleśnych – łąki, turzycowiska lub w bardziej wilgotnych lasach – olsy , wilgotne dąbrowy.
Najpoważniejsze zagrożenie dla płazów to kolizja szlaków ich wędrówek do miejsc godów z drogami – część godowisk płazów żyjących na terenie Parku leży poza jego granicami; zanieczyszczenia wód (Zalew Szczeciński, jeziora w zlewni Lewińskiej Strugi) co ma podstawowe znaczenie dla rozwoju skrzeku i kijanek oraz generalne obniżanie się poziomu wód i związany z tym zanik niektórych miejsc godowych.
ROPUCHA SZARA
Ropucha szara (Bufo bufo) swoją polską nazwę, zawdzięcza ubarwieniu. W istocie ropuchy szare nie zawsze są szaro ubarwione. Barwa grzbietu może być szarawa, w kolorze wilgotnej ziemi, ale także brązowa aż do oliwkowej, upstrzona bardzo drobnymi, ciemniejszymi plamkami. Strona brzuszna jest zawsze jaśniejsza, biaława, brudnoszara. Ubarwienie stanowi dobry kamuflaż, zarówno na tle ziemi w ogrodzie, na polu, jak i wśród leśnej ściółki, a więc w środowiskach lądowych, w których te płazy żyją. Ubarwienie grzbietowej strony ciała młodych ropuch jest nieco bardziej czerwone, czasem ceglaste. Tylne kończyny są sporo krótsze niż u żab i mają słabo wykształcone błony pływne.
Ropuchy szare potrafią skakać, jednak nie należą w tej konkurencji do krajowej czołówki. Zwykle po prostu kroczą. Skóra ropuch (w odróżnieniu od żab) jest sucha, pokryta licznymi brodawkami zawierającymi gruczoły jadowe. Największe z nich to gruczoły przyuszne, tzw. parotydy, o nerkowatym kształcie, umiejscowione właśnie tam, gdzie wskazuje nazwa. Oczy ropuch mają złotawą tęczówkę o lekko czerwonawym odcieniu, i czarne, eliptyczne, poziome źrenice. Mimo dobrodusznego wyglądu, ropuchy szare są skutecznymi drapieżnikami. Ich łupem padają najczęściej bezkręgowce – dorosłe owady i ich larwy, mięczaki, ale czasem także drobne kręgowce – inne płazy, młode jaszczurki i zaskrońce, a nawet myszy. Ropuchy przebywające w pobliżu pasiek masowo pożerają pszczoły, wykazując przy tym zdumiewającą obojętność na ich jad. Są w zasadzie niewrażliwe także na jad żmii. Dzięki swojej żarłoczności potrafią oddać nieocenione usługi ludziom (co nie dotyczy pasiek), zjadając owady i ślimaki niszczące uprawy ogrodowe. Główną bronią ropuch w obliczu zagrożenia jest jad wydzielany z gruczołów rozmieszczonych na całym ciele. Zawiera on dwie substancje czynne: bufotalinę (wpływającą paraliżująco na pracę serca) i bufoteninę (powodującą senność). Ma postać gęstej cieczy o ostrym smaku i zapachu i w pierwszej kolejności wywołuje ślinotok. Jad wyzwalany jest pod wpływem bodźców mechanicznych, np. ugryzienia, i tylko w tym miejscu, które zostanie podrażnione. Nie należy więc obawiać się zatrucia jeśli tylko trzymamy ropuchę w ręce i nie robimy jej żadnej krzywdy. Obliczono, że śmiertelna dla człowieka dawka ropuszego jadu odpowiada ilości zawartej w skórze 10 dorosłych osobników. Jeżeli potencjalny zjadacz ropuchy nie zniechęci się potraktowany jadem (a np. zaskrońce nie zniechęcają się), dodatkową obroną zaatakowanego zwierzęcia jest wciągnięcie powietrza do płuc i nadęcie się, co ma uniemożliwić jego połknięcie.
Gody ropuchy szarej rozpoczynają się w zbiornikach wodnych wczesną wiosną. W zależności od warunków pogodowych (im cieplej, tym wcześniej), mniej więcej w połowie marca zaczynają opuszczać zimowe kryjówki i – zwykle na początku kwietnia – docierają na godowiska. Pod względem wyboru miejsca na złożenie jaj nie są szczególnie wybredne, jednak preferują większe zbiorniki wodne. Godujące ropuchy szare spotkać można w jeziorach, różnego rodzaju stawach, a czasem nawet w wypełnionych wodą rowach. Charakterystyczne jest to, że żyjące w danej okolicy ropuchy gromadzą się w ulubionym stawie masowo; często na każdy metr linii brzegowej przypada po kilka osobników. Nierzadko zdarza się, że do wody docierają już pary połączone w miłosnym uścisku (amplexus). W praktyce oznacza to, że samiec korzysta z wysiłku partnerki, niesiony przez nią na grzbiecie. Samce ropuch szarych są – na szczęście dla samic – znacząco od nich mniejsze i osiągają długość ciała 48-97 mm, podczas gdy samice 61-125 mm. W trakcie godów samce nie odżywiają się i są bardzo aktywne w wyszukiwaniu kolejnych partnerek. Zdarza się, że jedną samicę obłapi nawet kilkanaście samców. Dochodzi przez to czasami do śmierci zamęczonej partnerki. Samce przyczepiają się do samicy i nie ześlizgują dzięki czarnym, szorstkim modzelom, wyraźnie widocznym w czasie pory godowej na trzech pierwszych palcach przednich kończyn. Jest to w zasadzie jedyny przejaw szaty godowej u samców ropuchy szarej. Oprócz tego zmienia się lekko ich ubarwienie i skóra staje się gładsza. Poza porą godową modzele są słabo widoczne, co znacząco utrudnia rozpoznanie płci. Głos godowy samców – z powodu braku rezonatorów – jest bardzo słaby. Przypomina nieco dźwięki wydawane przez kury.
Samice składają jaja w dwóch oddzielnych galaretowatych sznurach o długości 2,5-5 m, rozwieszonych przy dnie zbiornika na roślinach wodnych Składająca jaja samica zaczepia sznurem o znajdujące się na dnie przedmioty i krocząc po dnie (z samcem na plecach) rozwija go. Jedna samica może złożyć od ok. 2700 do ok. 9700 jaj. Po 3-4 dniach kijanki opuszczają osłony jajowe. Należą one (podobnie, jak kijanki innych ropuch) do najmniejszych larw krajowych płazów bezogonowych – dorastają do 25-35 mm długości. Ich ubarwienie od strony grzbietowej jest prawie czarne, brzuch jest natomiast jaśniejszy. Kijanki ropuchy szarej mają ciekawy zwyczaj formowania długich, nieprzerwanych kolumn i krążenia wokół stawu, jak ławica ryb. W zależności od pogody panującej w danym roku oraz od warunków termicznych zbiornika wodnego, od końca maja do końca czerwca, najczęściej po obfitych deszczach, kijanki przeobrażają się. Przy brzegach zbiorników wodnych można wtedy spotkać całe roje młodych ropuszek, wyglądających na pierwszy rzut oka jak muchy. Są malutkie, osiągają 5-8 mm długości i jest ich takie mnóstwo, że nie sposób nie nadepnąć przynajmniej kilku, kiedy przechodzi się w pobliżu stawu akurat w tym czasie. Zanim osiągną dojrzałość płciową – co następuje w przypadku samców po ok. 2-3 latach, a w przypadku samic rok później – giną ich tysiące. Tak jak pozostałe krajowe ropuchy, dorosłe ropuchy szare aktywne są o zmierzchu i w nocy, poza okresem wędrówek na godowiska i samym godowaniem, kiedy to, zwłaszcza samce, szaleją przez całą dobę. Latem zdarza się im wychodzić ze swoich dziennych ukryć także po obfitych deszczach, a osobniki młodociane bywają aktywne przez całą dobę. Pod koniec października ropuchy szukają odpowiednich kryjówek i zapadają w sen zimowy. Z reguły zimują na lądzie w różnych ziemnych norach, wykrotach, chłodnych piwnicach, często w towarzystwie innych płazów.
Ropucha paskówka (Bufo calamita) jest najmniejszą spośród naszych ropuch, długość ciała samca dochodzi do 6-7 cm, samicy do 8 cm. Jest gatunkiem ciepło- i deszczolubnym, o aktywności nocnej i zmierzchowej oraz, poza porą godów, wybitnie lądowym trybie życia. W ciągu dnia przebywa w ukryciu, zagrzebując się w ziemi lub kryjąc pod kamieniami czy kępami traw. Kryjówki opuszcza o zmierzchu i rozpoczyna żerowanie. W porze godowej samce nawołują partnerki wydając głośne, turkoczące dźwięki. Łączenie się w pary i składanie jaj odbywa się głównie nocą. Samica składa skrzek w postaci dwumetrowych sznurów, w których zupełnie czarne jaja ułożone są w jednym lub dwu rzędach. Paskówka zimuje na lądzie, w wykopanych przez siebie norkach lub w innych kryjówkach. Potrafi zakopać się nawet na głębokości trzech metrów. Ropucha paskówka, nazywana też ropuchą żwawą (ze względu na jej sposób poruszania się) występuje w Europie zachodniej i środkowej oraz w krajach położonych na wschodnim brzegu Morza Bałtyckiego. W Polsce zasiedla głównie obszary nizinne. Na ogół nie jest płazem pospolitym, jednak lokalnie może tworzyć liczne populacje. Preferuje tereny o glebach lekkich, unika podłoża twardego i kamienistego. Spotkać ją można na łąkach, polach uprawnych, wydmach, żwirowniach, na brzegach lasów i w sadach. Nie jest zbyt wrażliwa na zanieczyszczenie wody, ani na jej zasolenie, w związku z czym może występować również nad morzem.
Ropucha zielona (Bufo viridis) występuje w Europie środkowej, południowej i wschodniej, Azji i Afryce północnej. W Polsce jest stosunkowo pospolita, zarówno na niżu, jak i w górach, jednak w odróżnieniu od ropuchy szarej nigdzie nie występuje masowo. Żyje na terenach suchych, na zboczach wzgórz, w ogrodach i parkach, często w bezpośredniej bliskości siedzib ludzkich, unika zaś terenów zadrzewionych. Ropucha zielona jest mniejsza i delikatniejsza od ropuchy szarej, samice osiągają 10,5 cm, a samce 8,5 cm długości. Ropucha zielona aktywna jest głównie w nocy. Ze snu zimowego budzi się późno, jest bowiem gatunkiem wybitnie ciepłolubnym. Gody odbywa w maju lub czerwcu, tylko w warunkach, kiedy temperatura nie spada poniżej 10 OC. Samce pierwsze przybywają na miejsce godów i zaraz przystępują do nawoływania samic, wydając głośne, perliste, wysokie trele. Samica składa skrzek w postaci dwóch 4-metrowych równoległych sznurów, w których intensywnie czarne jaja ułożone są w jednym lub dwóch regularnych rzędach. Młode ropuszki wędrują na spore odległości w poszukiwaniu lądowych kryjówek. Na sen zimowy ropucha zielona udaje się w pod koniec września lub na początku października, zimuje w wygrzebanych przez siebie norkach, pod kamieniami lub w zabudowaniach ludzkich.
TRASZKI
Traszka grzebieniasta wstępuje w Europie i Azji Mniejszej, w Polsce spotyka się ją głównie na nizinach, rzadziej w niższych partiach gór. Z reguły zamieszkuje nieco większe i głębsze zbiorniki, ale znaleźć ją też można w rowach, stawach i zbiornikach potorfowych. W okresie życia lądowego szuka kryjówek w zaroślach, pod zbutwiałymi pniami, czasem w piwnicach i kopcach ziemnych. W porównaniu z innymi traszkami w okresie godowym wyjątkowo długo przebywa w wodzie, a na lądzie jest formą wybitnie wilgociolubną. Na terenie WPN jest gatunkiem rzadkim.
Traszka grzebieniasta jest największym żyjącym w Polsce przedstawicielem traszek. Samce osiągają 15 cm długości, a samice nawet do 18 cm. Charakterystyczne dla tego gatunku jest ubarwienie palców, na które składają się biegnące na przemian poprzeczne czarne i żółte paski. Inną cechą gatunkową jest szare podgardle z czarnymi plamkami. Nazwa gatunku, pochodzi od pojawiającego się u samców w okresie godowym tzw. grzebienia. Jest to fałd skórny ciągnący się od głowy do ogona z przerwą w okolicy krzyżowej.
Traszka grzebieniasta budzi się ze snu zimowego w okolicy marca bądź kwietnia. Samce traszki podobnie jak i innych płazów ogoniastych nie mają możliwości wydawania głosów, dlatego przy kojarzeniu się par, najważniejszą role odgrywają bodźce zapachowe i wzrokowe. Samiec wykonuje przed samicą charakterystyczny taniec, po czym następuje akceptacja bądź odrzucenie ze strony samicy. W przypadku akceptacji, samiec składa spermatofor (pakiet plemników) które samica zbiera kloaką. Ważne jest iż nie dochodzi wtedy do zapłodnienia, a jedynie do zaplemnienia. Zapłodnienie odbywa się później, na krótko przed złożeniem jaj. Jaja składane są pojedynczo i zawijane w liście podwodnych roślin. Po około 2 tygodniach z jaj wykluwają się larwy. Po upływie kolejnych trzech miesięcy następuje przeobrażenie się, a młode traszki w postaci dojrzałej wychodzą na ląd. W fazie dojrzałej, traszki prowadzą ukryty tryb życia. W ciągu dnia ukrywają się w wilgotnych zakamarkach, a wieczorem i nocą polują. Traszki zimują w stertach liści, w spróchniałych drzewach i pod kamieniami. Dojrzałość płciową traszki osiągają w trzecim roku życia.
Traszka zwyczajna występuje w Europie środkowej, północnej i wschodniej oraz w Azji. W Polsce pospolita na nizinach, rzadziej spotyka się ją w górach. Nie jest wybredna w wyborze siedliska. W okresie rozrodu znaleźć ją można we wszelkiego rodzaju zbiornikach wodnych, zaś w okresie życia na lądzie spotyka się ją w miejscach wilgotnych i zacienionych, np.: pod kamieniami, zwalonymi drzewami, w norkach drobnych ssaków, czy w piwnicach. Traszka zwyczajna budzi się ze snu zimowego wcześniej od grzebieniastej-bo już w lutym lub na początku marca. Samice traszki zwyczajnej posiadają w okresie godowym grzebień, jednak znacznie mniejszy i delikatniejszy niż w przypadku samców traszki grzebieniastej. Pokarm traszek stanowią zwierzęta mikroskopijne, larwy owadów, skorupiaki, ślimaki, pająki i owady. Do naturalnych wrogów tych zwierząt należą drapieżne larwy owadów żyjących w wodzie, ryby, zaskroniec, ptaki wodne, jeże, łasice i szczury.
ŻABY
Żaba śmieszka (Rana ridibunda) to największa i najokazalsza z polskich żab. Długość ciała tego gatunku dochodzi nawet do 17 cm, w Polsce jednak notowano dotąd osobniki znacznie mniejsze. Chociaż zewnętrznie jest bardzo podobna do żaby wodnej, różni się od niej znacznie masywniejszą i cięższą budową ciała oraz charakterystyczną chropowatą skórą grzbietu, pokrytą dosyć dużymi brodawkami. Po bokach grzbietu bardzo dobrze zaznaczone są u niej fałdy grzbietowe. Ze snu zimowego budzi się żaba śmieszka w końcu marca, zaś okres godowy rozpoczyna nieco wcześniej niż żaba wodna. W tym okresie samce intensywnie odzywają się donośnym śmiejącym głosem. Często żaba śmieszka krzyżuje się z żabą jeziorkową lub wodną. Kijanki osiągają duże rozmiary. Przeobrażają się one po okresie 100 dni. Żaba śmieszka jest mieszkańcem dużych zbiorników wodnych: jezior, głębszych stawów czy starorzeczy. Nie zaobserwowano wędrówek osobników tego gatunku. W sen zimowy zapada często już we wrześniu lub na początku października. Żaba śmieszka żyje w prawie całej Europie, lecz szczególnie liczna jest na terenach południowych i południowo-wschodnich. Rzadko występuje w górach, jednak okazyjnie znajdowano ten gatunek na Kaukazie. Na terenie WPN można spotkać ją w wodach przybrzeżnych Zalewu Szczecińskiego.
Żaba wodna (Rana esculenta) Grzbietowa strona ciała żaby wodnej ma kolor trawiastozielony, środkiem przebiega jasna linia. Brzuszna strona ciała jest biaława, zazwyczaj szaro plamista. Gatunek ten wykazuje typowo dzienną aktywność. Żaba wodna jest dużym, krępym płazem, dorasta do 10-12 cm długości. W okresie godowym u samców rozwijają się modzele godowe czyli czarne zgrubienia na palcach przednich kończyn oraz parzyste rezonatory – duże, błoniaste, szare worki głosowe. Gody u tego gatunku żaby przypadają na maj i czerwiec. Przy ciepłej pogodzie samce chóralnie “śpiewają”, zarówno w dzień, jak i w nocy. Złączone pary opadają na dno zbiornika, gdzie samice składają skrzek porcjami, przyklejając go do roślin wodnych. Często krzyżuje się z żabą śmieszką. Po jakimś czasie pakiety skrzeku wypływają na powierzchnię wody. Dorosłe osobniki zimują wyłącznie na dnie wód płynących, młode zaś na lądzie. Żaby wodne odżywiają się głównie owadami, takimi jak: muchówki, żądłówki, ważki oraz chrząszcze, ponadto zjadają dżdżownice, pajęczaki i ślimaki. Duże osobniki zjadają także większe zwierzęta, np. turkucie podjadki, drobne ryby karpiowate, dorosłe traszki, inne żaby (również własnego gatunku), jaszczurki, młode padalce i węże, ryjówki, a nawet pisklęta ptaków. Na terenie WPN występuje w jeziorach warnowskich i w Zalewie Szczecińskim.
Żaba trawna (Rana temporaria) Żaba trawna jest najpospolitszym przedstawicielem żyjących u nas tzw. żab brunatnych. Ciało ma wydłużone, krępe, pysk szeroki, lecz ostrzej zakończony. Nogi tylne są długie, mocne, zdolne do wykonywania dalekich skoków. Błony pływne spinające palce tylnych nóg są słabo rozwinięte. Długość ciała dorosłych okazów dochodzi do 10 cm. Ubarwienie tego gatunku jest brunatne, bardzo zmienne. Ma on ogromną zdolność przystosowywania swego ubarwienia do środowiska. Pod tym względem żabę trawną przewyższa tylko rzekotka. Charakterystyczną cechą żaby trawnej jest występowanie ciemnej, brunatnej plamy skroniowej. Skóra żaby trawnej jest zawsze gładka. W okresie godowym podgardle samca przybiera niekiedy barwę bladoniebieską. Jest to gatunek żyjący głównie na lądzie, bardzo odporny na chłody i złe warunki atmosferyczne. Życie aktywne rozpoczyna już w początkach marca, rzadziej w początkach kwietnia. Samica składa skrzek w postaci dużych buł, bez staranniejszego wyboru miejsca. Buły takie pływają zwykle na powierzchni płytkiej wody. Przeobrażenie kijanek przebiega podobnie jak u innych żab, a w górach obserwowano zimowanie kijanek. Natychmiast po łączeniu par i złożeniu skrzeku żaba trawna opuszcza wodę i aż do późnej jesieni żyje na lądzie. Przebywa ona w najrozmaitszych środowiskach, wykazując wielkie zdolności przystosowawcze. I tak najczęściej w lasach liśc
Żaby reprezentowane są przez 7 gatunków: Żabę śmieszkę (Rana ridibunda), Żabę wodnę (Rana esculenta), Żabę trawną (Rana temporaria) i Żabę moczarową (Rana arvalis). Dodatkowo spotyka się także: Kumaka nizinnego (Bombina bombina), Grzebiuszkę (Pelobates fuscus) i Rzekotkę drzewną (Hyla arborea).
Niewątpliwie najciekawszymi gatunkami ze świata płazów Wolińskiego Parku Narodowego są traszki. Traszki są płazami ogoniastymi, to znaczy, że zarówno larwy, jak i formy dorosłe posiadają dobrze wykształcony ogon, w przeciwieństwie do płazów bezogonowych, które posiadają ogon jedynie w fazie larwalnej. W Polsce występują cztery gatunki traszek: traszka grzebieniasta (Triturus cristatus), zwyczajna (Triturus vulgaris), karpacka (Triturus montadoni) i górska (Triturus alpestris). Na terenie WPN występują jedynie traszka grzebieniasta i zwyczajna.
W sezonie wiosennych godów wszystkie gatunki nierozerwalnie związane są z akwenami wodnymi; przede wszystkim jeziorami, rowami melioracyjnymi a nawet okresowymi kałużami. Po sezonie godowym płazy migrują do preferowanych przez siebie biotopów często nawet kilkanaście kilometrów. W najbardziej dalekie wędrówki podążają ropuchy szczególnie zielona, występująca nawet w najbardziej suchych i ciepłych lasach, czasami na samych klifach. Również suche sosnowe bory np. Mierzei Przytorskiej i okolic Wisełki to biotopy grzebiuszki ziemnej. Przez cały rok blisko wody żyją kumak nizinny i rzekotka drzewna. Najbardziej atrakcyjne biotopy dla większości żab zielonych znajdują się na obszarach nieleśnych – łąki, turzycowiska lub w bardziej wilgotnych lasach – olsy , wilgotne dąbrowy.
Najpoważniejsze zagrożenie dla płazów to kolizja szlaków ich wędrówek do miejsc godów z drogami – część godowisk płazów żyjących na terenie Parku leży poza jego granicami; zanieczyszczenia wód (Zalew Szczeciński, jeziora w zlewni Lewińskiej Strugi) co ma podstawowe znaczenie dla rozwoju skrzeku i kijanek oraz generalne obniżanie się poziomu wód i związany z tym zanik niektórych miejsc godowych.
ROPUCHA SZARA
Ropucha szara (Bufo bufo) swoją polską nazwę, zawdzięcza ubarwieniu. W istocie ropuchy szare nie zawsze są szaro ubarwione. Barwa grzbietu może być szarawa, w kolorze wilgotnej ziemi, ale także brązowa aż do oliwkowej, upstrzona bardzo drobnymi, ciemniejszymi plamkami. Strona brzuszna jest zawsze jaśniejsza, biaława, brudnoszara. Ubarwienie stanowi dobry kamuflaż, zarówno na tle ziemi w ogrodzie, na polu, jak i wśród leśnej ściółki, a więc w środowiskach lądowych, w których te płazy żyją. Ubarwienie grzbietowej strony ciała młodych ropuch jest nieco bardziej czerwone, czasem ceglaste. Tylne kończyny są sporo krótsze niż u żab i mają słabo wykształcone błony pływne.
Ropuchy szare potrafią skakać, jednak nie należą w tej konkurencji do krajowej czołówki. Zwykle po prostu kroczą. Skóra ropuch (w odróżnieniu od żab) jest sucha, pokryta licznymi brodawkami zawierającymi gruczoły jadowe. Największe z nich to gruczoły przyuszne, tzw. parotydy, o nerkowatym kształcie, umiejscowione właśnie tam, gdzie wskazuje nazwa. Oczy ropuch mają złotawą tęczówkę o lekko czerwonawym odcieniu, i czarne, eliptyczne, poziome źrenice. Mimo dobrodusznego wyglądu, ropuchy szare są skutecznymi drapieżnikami. Ich łupem padają najczęściej bezkręgowce – dorosłe owady i ich larwy, mięczaki, ale czasem także drobne kręgowce – inne płazy, młode jaszczurki i zaskrońce, a nawet myszy. Ropuchy przebywające w pobliżu pasiek masowo pożerają pszczoły, wykazując przy tym zdumiewającą obojętność na ich jad. Są w zasadzie niewrażliwe także na jad żmii. Dzięki swojej żarłoczności potrafią oddać nieocenione usługi ludziom (co nie dotyczy pasiek), zjadając owady i ślimaki niszczące uprawy ogrodowe. Główną bronią ropuch w obliczu zagrożenia jest jad wydzielany z gruczołów rozmieszczonych na całym ciele. Zawiera on dwie substancje czynne: bufotalinę (wpływającą paraliżująco na pracę serca) i bufoteninę (powodującą senność). Ma postać gęstej cieczy o ostrym smaku i zapachu i w pierwszej kolejności wywołuje ślinotok. Jad wyzwalany jest pod wpływem bodźców mechanicznych, np. ugryzienia, i tylko w tym miejscu, które zostanie podrażnione. Nie należy więc obawiać się zatrucia jeśli tylko trzymamy ropuchę w ręce i nie robimy jej żadnej krzywdy. Obliczono, że śmiertelna dla człowieka dawka ropuszego jadu odpowiada ilości zawartej w skórze 10 dorosłych osobników. Jeżeli potencjalny zjadacz ropuchy nie zniechęci się potraktowany jadem (a np. zaskrońce nie zniechęcają się), dodatkową obroną zaatakowanego zwierzęcia jest wciągnięcie powietrza do płuc i nadęcie się, co ma uniemożliwić jego połknięcie.
Gody ropuchy szarej rozpoczynają się w zbiornikach wodnych wczesną wiosną. W zależności od warunków pogodowych (im cieplej, tym wcześniej), mniej więcej w połowie marca zaczynają opuszczać zimowe kryjówki i – zwykle na początku kwietnia – docierają na godowiska. Pod względem wyboru miejsca na złożenie jaj nie są szczególnie wybredne, jednak preferują większe zbiorniki wodne. Godujące ropuchy szare spotkać można w jeziorach, różnego rodzaju stawach, a czasem nawet w wypełnionych wodą rowach. Charakterystyczne jest to, że żyjące w danej okolicy ropuchy gromadzą się w ulubionym stawie masowo; często na każdy metr linii brzegowej przypada po kilka osobników. Nierzadko zdarza się, że do wody docierają już pary połączone w miłosnym uścisku (amplexus). W praktyce oznacza to, że samiec korzysta z wysiłku partnerki, niesiony przez nią na grzbiecie. Samce ropuch szarych są – na szczęście dla samic – znacząco od nich mniejsze i osiągają długość ciała 48-97 mm, podczas gdy samice 61-125 mm. W trakcie godów samce nie odżywiają się i są bardzo aktywne w wyszukiwaniu kolejnych partnerek. Zdarza się, że jedną samicę obłapi nawet kilkanaście samców. Dochodzi przez to czasami do śmierci zamęczonej partnerki. Samce przyczepiają się do samicy i nie ześlizgują dzięki czarnym, szorstkim modzelom, wyraźnie widocznym w czasie pory godowej na trzech pierwszych palcach przednich kończyn. Jest to w zasadzie jedyny przejaw szaty godowej u samców ropuchy szarej. Oprócz tego zmienia się lekko ich ubarwienie i skóra staje się gładsza. Poza porą godową modzele są słabo widoczne, co znacząco utrudnia rozpoznanie płci. Głos godowy samców – z powodu braku rezonatorów – jest bardzo słaby. Przypomina nieco dźwięki wydawane przez kury.
Samice składają jaja w dwóch oddzielnych galaretowatych sznurach o długości 2,5-5 m, rozwieszonych przy dnie zbiornika na roślinach wodnych Składająca jaja samica zaczepia sznurem o znajdujące się na dnie przedmioty i krocząc po dnie (z samcem na plecach) rozwija go. Jedna samica może złożyć od ok. 2700 do ok. 9700 jaj. Po 3-4 dniach kijanki opuszczają osłony jajowe. Należą one (podobnie, jak kijanki innych ropuch) do najmniejszych larw krajowych płazów bezogonowych – dorastają do 25-35 mm długości. Ich ubarwienie od strony grzbietowej jest prawie czarne, brzuch jest natomiast jaśniejszy. Kijanki ropuchy szarej mają ciekawy zwyczaj formowania długich, nieprzerwanych kolumn i krążenia wokół stawu, jak ławica ryb. W zależności od pogody panującej w danym roku oraz od warunków termicznych zbiornika wodnego, od końca maja do końca czerwca, najczęściej po obfitych deszczach, kijanki przeobrażają się. Przy brzegach zbiorników wodnych można wtedy spotkać całe roje młodych ropuszek, wyglądających na pierwszy rzut oka jak muchy. Są malutkie, osiągają 5-8 mm długości i jest ich takie mnóstwo, że nie sposób nie nadepnąć przynajmniej kilku, kiedy przechodzi się w pobliżu stawu akurat w tym czasie. Zanim osiągną dojrzałość płciową – co następuje w przypadku samców po ok. 2-3 latach, a w przypadku samic rok później – giną ich tysiące. Tak jak pozostałe krajowe ropuchy, dorosłe ropuchy szare aktywne są o zmierzchu i w nocy, poza okresem wędrówek na godowiska i samym godowaniem, kiedy to, zwłaszcza samce, szaleją przez całą dobę. Latem zdarza się im wychodzić ze swoich dziennych ukryć także po obfitych deszczach, a osobniki młodociane bywają aktywne przez całą dobę. Pod koniec października ropuchy szukają odpowiednich kryjówek i zapadają w sen zimowy. Z reguły zimują na lądzie w różnych ziemnych norach, wykrotach, chłodnych piwnicach, często w towarzystwie innych płazów.
Ropucha paskówka (Bufo calamita) jest najmniejszą spośród naszych ropuch, długość ciała samca dochodzi do 6-7 cm, samicy do 8 cm. Jest gatunkiem ciepło- i deszczolubnym, o aktywności nocnej i zmierzchowej oraz, poza porą godów, wybitnie lądowym trybie życia. W ciągu dnia przebywa w ukryciu, zagrzebując się w ziemi lub kryjąc pod kamieniami czy kępami traw. Kryjówki opuszcza o zmierzchu i rozpoczyna żerowanie. W porze godowej samce nawołują partnerki wydając głośne, turkoczące dźwięki. Łączenie się w pary i składanie jaj odbywa się głównie nocą. Samica składa skrzek w postaci dwumetrowych sznurów, w których zupełnie czarne jaja ułożone są w jednym lub dwu rzędach. Paskówka zimuje na lądzie, w wykopanych przez siebie norkach lub w innych kryjówkach. Potrafi zakopać się nawet na głębokości trzech metrów. Ropucha paskówka, nazywana też ropuchą żwawą (ze względu na jej sposób poruszania się) występuje w Europie zachodniej i środkowej oraz w krajach położonych na wschodnim brzegu Morza Bałtyckiego. W Polsce zasiedla głównie obszary nizinne. Na ogół nie jest płazem pospolitym, jednak lokalnie może tworzyć liczne populacje. Preferuje tereny o glebach lekkich, unika podłoża twardego i kamienistego. Spotkać ją można na łąkach, polach uprawnych, wydmach, żwirowniach, na brzegach lasów i w sadach. Nie jest zbyt wrażliwa na zanieczyszczenie wody, ani na jej zasolenie, w związku z czym może występować również nad morzem.
Ropucha zielona (Bufo viridis) występuje w Europie środkowej, południowej i wschodniej, Azji i Afryce północnej. W Polsce jest stosunkowo pospolita, zarówno na niżu, jak i w górach, jednak w odróżnieniu od ropuchy szarej nigdzie nie występuje masowo. Żyje na terenach suchych, na zboczach wzgórz, w ogrodach i parkach, często w bezpośredniej bliskości siedzib ludzkich, unika zaś terenów zadrzewionych. Ropucha zielona jest mniejsza i delikatniejsza od ropuchy szarej, samice osiągają 10,5 cm, a samce 8,5 cm długości. Ropucha zielona aktywna jest głównie w nocy. Ze snu zimowego budzi się późno, jest bowiem gatunkiem wybitnie ciepłolubnym. Gody odbywa w maju lub czerwcu, tylko w warunkach, kiedy temperatura nie spada poniżej 10 OC. Samce pierwsze przybywają na miejsce godów i zaraz przystępują do nawoływania samic, wydając głośne, perliste, wysokie trele. Samica składa skrzek w postaci dwóch 4-metrowych równoległych sznurów, w których intensywnie czarne jaja ułożone są w jednym lub dwóch regularnych rzędach. Młode ropuszki wędrują na spore odległości w poszukiwaniu lądowych kryjówek. Na sen zimowy ropucha zielona udaje się w pod koniec września lub na początku października, zimuje w wygrzebanych przez siebie norkach, pod kamieniami lub w zabudowaniach ludzkich.
TRASZKI
Traszka grzebieniasta wstępuje w Europie i Azji Mniejszej, w Polsce spotyka się ją głównie na nizinach, rzadziej w niższych partiach gór. Z reguły zamieszkuje nieco większe i głębsze zbiorniki, ale znaleźć ją też można w rowach, stawach i zbiornikach potorfowych. W okresie życia lądowego szuka kryjówek w zaroślach, pod zbutwiałymi pniami, czasem w piwnicach i kopcach ziemnych. W porównaniu z innymi traszkami w okresie godowym wyjątkowo długo przebywa w wodzie, a na lądzie jest formą wybitnie wilgociolubną. Na terenie WPN jest gatunkiem rzadkim.
Traszka grzebieniasta jest największym żyjącym w Polsce przedstawicielem traszek. Samce osiągają 15 cm długości, a samice nawet do 18 cm. Charakterystyczne dla tego gatunku jest ubarwienie palców, na które składają się biegnące na przemian poprzeczne czarne i żółte paski. Inną cechą gatunkową jest szare podgardle z czarnymi plamkami. Nazwa gatunku, pochodzi od pojawiającego się u samców w okresie godowym tzw. grzebienia. Jest to fałd skórny ciągnący się od głowy do ogona z przerwą w okolicy krzyżowej.
Traszka grzebieniasta budzi się ze snu zimowego w okolicy marca bądź kwietnia. Samce traszki podobnie jak i innych płazów ogoniastych nie mają możliwości wydawania głosów, dlatego przy kojarzeniu się par, najważniejszą role odgrywają bodźce zapachowe i wzrokowe. Samiec wykonuje przed samicą charakterystyczny taniec, po czym następuje akceptacja bądź odrzucenie ze strony samicy. W przypadku akceptacji, samiec składa spermatofor (pakiet plemników) które samica zbiera kloaką. Ważne jest iż nie dochodzi wtedy do zapłodnienia, a jedynie do zaplemnienia. Zapłodnienie odbywa się później, na krótko przed złożeniem jaj. Jaja składane są pojedynczo i zawijane w liście podwodnych roślin. Po około 2 tygodniach z jaj wykluwają się larwy. Po upływie kolejnych trzech miesięcy następuje przeobrażenie się, a młode traszki w postaci dojrzałej wychodzą na ląd. W fazie dojrzałej, traszki prowadzą ukryty tryb życia. W ciągu dnia ukrywają się w wilgotnych zakamarkach, a wieczorem i nocą polują. Traszki zimują w stertach liści, w spróchniałych drzewach i pod kamieniami. Dojrzałość płciową traszki osiągają w trzecim roku życia.
Traszka zwyczajna występuje w Europie środkowej, północnej i wschodniej oraz w Azji. W Polsce pospolita na nizinach, rzadziej spotyka się ją w górach. Nie jest wybredna w wyborze siedliska. W okresie rozrodu znaleźć ją można we wszelkiego rodzaju zbiornikach wodnych, zaś w okresie życia na lądzie spotyka się ją w miejscach wilgotnych i zacienionych, np.: pod kamieniami, zwalonymi drzewami, w norkach drobnych ssaków, czy w piwnicach. Traszka zwyczajna budzi się ze snu zimowego wcześniej od grzebieniastej-bo już w lutym lub na początku marca. Samice traszki zwyczajnej posiadają w okresie godowym grzebień, jednak znacznie mniejszy i delikatniejszy niż w przypadku samców traszki grzebieniastej. Pokarm traszek stanowią zwierzęta mikroskopijne, larwy owadów, skorupiaki, ślimaki, pająki i owady. Do naturalnych wrogów tych zwierząt należą drapieżne larwy owadów żyjących w wodzie, ryby, zaskroniec, ptaki wodne, jeże, łasice i szczury.
ŻABY
Żaba śmieszka (Rana ridibunda) to największa i najokazalsza z polskich żab. Długość ciała tego gatunku dochodzi nawet do 17 cm, w Polsce jednak notowano dotąd osobniki znacznie mniejsze. Chociaż zewnętrznie jest bardzo podobna do żaby wodnej, różni się od niej znacznie masywniejszą i cięższą budową ciała oraz charakterystyczną chropowatą skórą grzbietu, pokrytą dosyć dużymi brodawkami. Po bokach grzbietu bardzo dobrze zaznaczone są u niej fałdy grzbietowe. Ze snu zimowego budzi się żaba śmieszka w końcu marca, zaś okres godowy rozpoczyna nieco wcześniej niż żaba wodna. W tym okresie samce intensywnie odzywają się donośnym śmiejącym głosem. Często żaba śmieszka krzyżuje się z żabą jeziorkową lub wodną. Kijanki osiągają duże rozmiary. Przeobrażają się one po okresie 100 dni. Żaba śmieszka jest mieszkańcem dużych zbiorników wodnych: jezior, głębszych stawów czy starorzeczy. Nie zaobserwowano wędrówek osobników tego gatunku. W sen zimowy zapada często już we wrześniu lub na początku października. Żaba śmieszka żyje w prawie całej Europie, lecz szczególnie liczna jest na terenach południowych i południowo-wschodnich. Rzadko występuje w górach, jednak okazyjnie znajdowano ten gatunek na Kaukazie. Na terenie WPN można spotkać ją w wodach przybrzeżnych Zalewu Szczecińskiego.
Żaba wodna (Rana esculenta) Grzbietowa strona ciała żaby wodnej ma kolor trawiastozielony, środkiem przebiega jasna linia. Brzuszna strona ciała jest biaława, zazwyczaj szaro plamista. Gatunek ten wykazuje typowo dzienną aktywność. Żaba wodna jest dużym, krępym płazem, dorasta do 10-12 cm długości. W okresie godowym u samców rozwijają się modzele godowe czyli czarne zgrubienia na palcach przednich kończyn oraz parzyste rezonatory – duże, błoniaste, szare worki głosowe. Gody u tego gatunku żaby przypadają na maj i czerwiec. Przy ciepłej pogodzie samce chóralnie “śpiewają”, zarówno w dzień, jak i w nocy. Złączone pary opadają na dno zbiornika, gdzie samice składają skrzek porcjami, przyklejając go do roślin wodnych. Często krzyżuje się z żabą śmieszką. Po jakimś czasie pakiety skrzeku wypływają na powierzchnię wody. Dorosłe osobniki zimują wyłącznie na dnie wód płynących, młode zaś na lądzie. Żaby wodne odżywiają się głównie owadami, takimi jak: muchówki, żądłówki, ważki oraz chrząszcze, ponadto zjadają dżdżownice, pajęczaki i ślimaki. Duże osobniki zjadają także większe zwierzęta, np. turkucie podjadki, drobne ryby karpiowate, dorosłe traszki, inne żaby (również własnego gatunku), jaszczurki, młode padalce i węże, ryjówki, a nawet pisklęta ptaków. Na terenie WPN występuje w jeziorach warnowskich i w Zalewie Szczecińskim.
Żaba trawna (Rana temporaria) Żaba trawna jest najpospolitszym przedstawicielem żyjących u nas tzw. żab brunatnych. Ciało ma wydłużone, krępe, pysk szeroki, lecz ostrzej zakończony. Nogi tylne są długie, mocne, zdolne do wykonywania dalekich skoków. Błony pływne spinające palce tylnych nóg są słabo rozwinięte. Długość ciała dorosłych okazów dochodzi do 10 cm. Ubarwienie tego gatunku jest brunatne, bardzo zmienne. Ma on ogromną zdolność przystosowywania swego ubarwienia do środowiska. Pod tym względem żabę trawną przewyższa tylko rzekotka. Charakterystyczną cechą żaby trawnej jest występowanie ciemnej, brunatnej plamy skroniowej. Skóra żaby trawnej jest zawsze gładka. W okresie godowym podgardle samca przybiera niekiedy barwę bladoniebieską. Jest to gatunek żyjący głównie na lądzie, bardzo odporny na chłody i złe warunki atmosferyczne. Życie aktywne rozpoczyna już w początkach marca, rzadziej w początkach kwietnia. Samica składa skrzek w postaci dużych buł, bez staranniejszego wyboru miejsca. Buły takie pływają zwykle na powierzchni płytkiej wody. Przeobrażenie kijanek przebiega podobnie jak u innych żab, a w górach obserwowano zimowanie kijanek. Natychmiast po łączeniu par i złożeniu skrzeku żaba trawna opuszcza wodę i aż do późnej jesieni żyje na lądzie. Przebywa ona w najrozmaitszych środowiskach, wykazując wielkie zdolności przystosowawcze. I tak najczęściej w lasach liśc
Gady
Lista gatunków gadów, występujących na terenie Wolińskiego Parku Narodowego nie jest długa. Możemy znaleźć na niej sześć gatunków. Są to: Padalec zwyczajny (Anguis fragilis), Jaszczurka zwinka (Lacerta agilis), Jaszczurka żyworodna (Lacerta vivipara), Zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix), Gniewosz plamisty (Coronella austriaca) i Żmija zygzakowata (Viper berus).
Na szczególną uwagę zasługuje gatunek, który należy uznać za specyficzny dla Wolina, a którego stanowisko leżące na terenie naszego parku, jest najbardziej wysuniętym na północ stanowiskiem tego gatunku w Polsce. Mowa oczywiście o Gniewoszu plamistym.
Gady występują w bardzo różnorodnych biotopach na ogół jednak są przywiązane do miejsc ciepłych, silnie nasłonecznionych gdzie mają możliwość ogrzania ciała oraz sprawnego polowania. Szczególnie wartościowe dla gadów miejsca to stoki wzgórz o południowej wystawie ze zbiorowiskami kserotermicznymi, łąkowymi lub zaroślowymi w inicjalnej fazie ich rozwoju. Mozaikowe występowanie „cieplejszych plam” np. luk, polan, dróg, nasłonecznionych kamieni, wśród lasów stwarza warunki do tego, że gady możemy spotkać nawet wewnątrz zwartych lasów. Wykorzystują to szczególnie jaszczurki i padalce, a nawet żmija zygzakowata spotykana czasami w lasach mieszanych nawet ze stosunkowo dużym udziałem buka czy dębu. Terenów leśnych unika gniewosz plamisty bytujący w ciepłych biotopach nieleśnych Z wodami jezior silnie związany jest zaskroniec, również jaszczurka żyworodna preferuje miejsca wilgotne, zacienione – brzegi jezior, podmokłe łąki. Ważnym biotopem są położone przy lasach osady, gdzie najbardziej nasłonecznione miejsca są ulubionymi przez jaszczurkę zwinkę.
Zagrożenia – zagrożeniem jest naturalny proces zaniku ciepłych biotopów w drodze sukcesji, łapanie przez wałęsające się psy i koty.
Na szczególną uwagę zasługuje gatunek, który należy uznać za specyficzny dla Wolina, a którego stanowisko leżące na terenie naszego parku, jest najbardziej wysuniętym na północ stanowiskiem tego gatunku w Polsce. Mowa oczywiście o Gniewoszu plamistym.
Gady występują w bardzo różnorodnych biotopach na ogół jednak są przywiązane do miejsc ciepłych, silnie nasłonecznionych gdzie mają możliwość ogrzania ciała oraz sprawnego polowania. Szczególnie wartościowe dla gadów miejsca to stoki wzgórz o południowej wystawie ze zbiorowiskami kserotermicznymi, łąkowymi lub zaroślowymi w inicjalnej fazie ich rozwoju. Mozaikowe występowanie „cieplejszych plam” np. luk, polan, dróg, nasłonecznionych kamieni, wśród lasów stwarza warunki do tego, że gady możemy spotkać nawet wewnątrz zwartych lasów. Wykorzystują to szczególnie jaszczurki i padalce, a nawet żmija zygzakowata spotykana czasami w lasach mieszanych nawet ze stosunkowo dużym udziałem buka czy dębu. Terenów leśnych unika gniewosz plamisty bytujący w ciepłych biotopach nieleśnych Z wodami jezior silnie związany jest zaskroniec, również jaszczurka żyworodna preferuje miejsca wilgotne, zacienione – brzegi jezior, podmokłe łąki. Ważnym biotopem są położone przy lasach osady, gdzie najbardziej nasłonecznione miejsca są ulubionymi przez jaszczurkę zwinkę.
Zagrożenia – zagrożeniem jest naturalny proces zaniku ciepłych biotopów w drodze sukcesji, łapanie przez wałęsające się psy i koty.
Ptaki
Wolin – wyspa, która ‘zamyka’ obszar ujścia Odry jest jednym z najciekawszych przyrodniczo fragmentów Polski. Bardzo duże zróżnicowanie biotopów – od starych lasów położonych na morenowych wzgórzach, przez wilgotne łąki i poldery nad Dziwną, archipelag bagnistych wysepek w ujściu Świny, wąskie wydmowe mierzeje, plaże, jeziora do morskich wód Bałtyku, umożliwia występowanie na stosunkowo niewielkim obszarze wielu gatunków ptaków z różnych grup ekologicznych, czy to w czasie lęgów czy migracyjnych koncentracji. Woliński Park Narodowy swoimi granicami obejmuje większość występujących na Wolinie biotopów – w tym zwłaszcza najcenniejsze: stare wolińskie buczyny i deltowe obszary ujścia Świny. Nie mniej cenne są wysokie klify, rozległy kompleks starych lasów mieszanych i borów sosnowych, z malowniczymi polanami – z wolna zanikającym świadectwem dawnej gospodarki człowieka, czy zmienne nadmorskie plaże oraz przybrzeżne płycizny. Taka swoista pajęczyna możliwości, umożliwia występowanie wielu tysięcy gatunków organizmów żywych, często nawet nie do końca odkrytych. Dotychczas w granicach Parku stwierdzono występowanie ponad 220 gatunków ptaków, w tym około 140 gatunków lęgowych. Korzystając ze światowych list gatunków najbardziej zagrożonych – rzadkich i niedostatecznie poznanych w skali świata, (=najcenniejszych) – awifaunę Wolina bardzo dobrze prezentują przystępujące tutaj do lęgów: wodniczka , bielik i kania ruda. Z pośród gatunków specyficznych dla Wolina, a ujętych w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt wymienić można: ohara, wąsatkę, kanie czarną, biegusa zmiennego, podróżniczka, sowę błotną czy puchacza oraz spośród gatunków spędzających tutaj okres pozalęgowy: szlachara i podgorzałkę. Występowanie w Parku tak wielu gatunków ptaków świadczy o jego bardzo dużej roli, jaką odgrywa w ochronie ptaków w całym regionie. Znalazło to potwierdzenie m.in. we włączeniu jego obszarów w sieć NATURA 2000 (wraz z Zatoka Pomorską, Zalewem Szczecińskim, wyspą Wolin i częścią wyspy Uznam) czy do sieci Ostoi Ptaków o znaczeniu Europejskim.
Wszystkie gatunki ptaków podobnie jak i innych organizmów spełniają w ekosystemie określoną rolę i są w nim niezbędne. Rola ptaków w ekosystemie nabiera szczególnego znaczenia w Parku Narodowym, gdzie m.in. są naturalnym czynnikiem regulacyjnym (np. ograniczając rozwój pewnych grup owadów), w sposób naturalny wpływają na zmianę składu gatunkowego (zoochoria – czyli roznoszenie nasion przez zwierzęta, szczególnie zaś przez doskonale znaną sójkę) i budowę drzewostanów (wskazują powiązania gatunków z biotopami i ułatwiają prowadzeni właściwej ochrony). Są też wreszcie nieocenionym źródłem wrażeń i doznań, które o każdej porze roku spotykają wędrujących wolińskimi szlakami …
Migracje
Okres jesienno-wiosennych migracji ptaków to czas ich wielkich koncentracji na obszarze całego estuarium Odry. W trakcie przelotu na zachód Europy wypoczywają i żerują tutaj stada gęsi i kaczek. Już od czerwca wody kanałów Świny są schronieniem dla pierzących się kaczek, w tym wieluset głowienek, czernic i krzyżówek. Wówczas też pojawiają się koczujące mewy małe (Larus mionutus), rybitwy wielkodziobe (Sterna caspia), rybitwa zwyczajna (Sterna hirundo). Od sierpnia rozpoczyna się intensywny przelot ptaków z legowisk na północy Europy. Wówczas ciągną tutaj liczne klucze żurawi i gęsi, stada świstunów i rożeńcy – rzadkich już kaczek w tej części Europy. Bardzo dobre warunki i na ogół czasowe tylko zalodzenie wód na wodach Zalewu Szczecińskiego i Zatoki Pomorskiej pozwala na zimowanie wielotysięcznych stad lodówek (Clangula hyemalis), szlacharów (Mergus serrator) – osiągających jedne z największych europejskich koncentracji, markaczek (Melanita nigra), uhli (Melanita fusca), edredonów (Somateria mollisima). Zimę spędzają tutaj również drapieżniki z północy Europy – bieliki, myszołowy włochate. Wody – szczególnie Zalewu Szczecińskiego, stanowią ważne miejsce zimowania dla wielotysięcznych stad podgorzałek (Aytha fuligula ) i ogorzałek (Aytha ferina). Zdarzają się również pojawy gatunków niezwiązane z migracjami a będące wynikiem warunków atmosferycznych lub ekspansji gatunku – np. warzęcha (Platalea leucorodia), wydrzyki (Stercoraroius sp.) Szczególne znaczenie tych obszarów dla ptaków w okresie migracji było jednym z powodów do włączenia ich w sieć NATURA 2000 oraz ostoi ptaków o znaczeniu kontynentalnym.
Ochrona i badania
Park realizując całościową ochronę przyrody – ochronę awifauny, traktuje jako jedną z ważniejszych jej elementów. Obejmuje ona przede wszystkim:
Ochronę biotopów – jest najważniejsza dla ochrony całych grup jak i poszczególnych gatunków. Właściwie realizowana zapewnia długotrwałe efekty. Park realizuje ją jako :
Ochrona bierna –pozostawianie drzew martwych i dziuplastych, drzew obumierających,
Ochrona czynna – reaktywacja wypasu i gospodarki łąkarskiej w delcie Świny w celu odtwarzania biotopów siewkowych i wodniczki, różnicowanie struktury drzewostanów,
Ochrona strefowa –wyłączanie z wszelkich działań (w tym również przebudowy) strefą ochroną stanowisk gatunków najrzadszych.
Wśród prowadzonych badań wiele tematów dotyczy właśnie awifauny – w trybie ciągłym od kilkunastu lat kontrolowane są gniazda bielików, a pisklęta obrączkowane i mierzone, wspólnie z Ogólnopolskim Towarzystwem Ochrony Ptaków prowadzone są badania ptaków w delcie Świny.
Ochrona gatunków – dotyczy wybranych gatunków i opiera się o specjalnie opracowane programy. Aktualnie realizowany jest prowadzony od roku 1994 program restytucji puchacza (Bubo bubo) który ma na celu przywrócenie tego gatunku awifaunie Wolina. Puchacz – największa sowa Europy, rozpiętość skrzydeł do 2m , ciężar do 3 kg. Na głowie charakterystyczne uszy – pióra o dł.ok.8cm. Puchacz jest typowo nocną sową choć aktywny może być również w dzień. Najłatwiej wykrywalny jest w okresie godowym (II-IV) kiedy to odzywa się charakterystycznym, choć zmiennym głosem – najczęściej głębokim „u-huu”. Puchacz tworzy stałe pary osiadłe w rewirze w ciągu całego roku, gniazduje w spokojnych miejscach – na starych gniazdach dużych ptaków lub na ziemi, poluje na terenach otwartych, nad wodami lub w lasach. Żywi się ssakami, gryzoniami, płazami i ptakami. Jest doskonałym myśliwym stąd potrafi zająć gniazdo praktycznie każdego ptaka nawet bielika. W Polsce jest gatunkiem nielicznym, głównie w Karpatach, Białostockiem, na Mazurach i rozproszony na Pomorzu, choć lokalnie osiąga większe zagęszczenia (np. w dolinie Biebrzy). Celem restytucji puchacza w Wolińskim Parku Narodowym jest odtworzenie miejscowej populacji lęgowej, która zanikła najprawdopodobniej na początku XX wieku. Wykorzystywana metoda – odchowu i udziczania piskląt urodzonych w niewoli, w specjalnie wybudowanych w tym celu wolierach pozwala na pełne kontrolowanie pochodzenia wypuszczanych ptaków a dzięki zastosowaniu telemetrii śledzeniu ich losów w ciągu kilku miesięcy po wypuszczeniu na wolność. Z wypuszczonych dotychczas ponad 30 ptaków około 3 przebywa na Wolinie, a prawdopodobnie para lęgowa na wyspie Uznam.
Ptaki na terenie Zagrody Pokazowej Żubrów
Na teren Zagrody trafiają ptaki po kolizjach, chore i odrzucone z lęgu etc, W miarę posiadanych środków są one leczone i rehabilitowane, niektóre osobniki trafiają do specjalistycznych lecznic przy ZOO w Poznaniu lub w Warszawie. Ptaki, które można oglądać w wolierze na terenie zagrody są tymi, które nigdy już nie wrócą do natury, ze względu trwałe kalectwo. W ten sposób trafiają tutaj myszołowy, bociany białe, jastrzębie a czasem nawet rybołowy czy orliki krzykliwe oraz bieliki.
Ptaki brzegu morza i Zalewu Szczecińskiego
Gatunki spotykane na brzegu morza w okresie wiosenno-letnim to wyprowadzające lęgi na klifach, a rzadziej na samej plaży – pliszka siwa(Motacila alba), trznadel (Emberiza citrinela). W urwistych ścianach klifów gniazduje kolonijnie brzegówka (Riparia riparia) czasami wśród licznych jej norek znaleźć można nieco większą bardziej owalną norkę zimorodka. W przyklifowych zaroślach gniazduje dziwonia (Carpodacus erythrinus) – gatunek stopniowo przesuwający swój zasięg na zachód a do niedawna rzadka mieszkanka wilgotnych lasów i zarośli głównie na północy i wschodzie. Bardzo rzadkim gatunkiem lęgowym jest sieweczka obrożna (Haradrius hiaticlua) gniazdująca na plaży – częściej spotkamy ją w okresie migracji. Corocznie w pobliżu brzegu (klif, las przy krawędzi klifu) gniazduje 1-2 pary krzyżówek (Anas platyrchynhos). Na bardziej „dzikim” brzegu Zalewu Szczecińskiego oprócz w/w gatunków corocznie lęgi wyprowadza kuliczek piskliwy (Actitis hypoleucos) – bardzo ruchliwy i łatwy do rozpoznania ptak wielkości skowronka, podejmujący polęgowe wędrówki aż nad Ocean Indyjski. Obserwowany jest jednak na bałtyckich plażach nawet w czasie zimy. Brzegi Zalewu to ulubione miejsce łowieckie kobuza (Falco subbuteo) – mniejszego kuzyna sokoła wędrownego – jego miniatura. Gniazduje w lasach w pobliżu terenów otwartych gdzie poluje na owady i małe ptaki, Jego ulubiony pokarm to ważki, które zwinnie łapie szponami w locie. W okresie chłodów łapie małe ptaki. Dla wszystkich ptaków lęgowych w strefie plaży najpoważniejszym zagrożeniem jest penetracja plaż przez ludzi – co zakłóca ich spokój, płoszy i niszczy lęgi. Już od sierpnia plaże stają się miejscem wypoczynku i żerowania dla powracających z legowisk ptaków siewkowych – m.in. biegusa zmiennego, rdzawego, morskiego, siewnicy, ostrygojadów.
Ptaki Delty Świny
Delta Świny to obszar ponad 3000 ha bagnistych wysp, szuwarów i płytkich wód. Około 1700 ha tych terenów leży w granicach Parku (ok. 17 % jego powierzchni). Ptaki wysp – związane z tym terenem ptaki to zarówno gatunki pospolite (np. trzciniak, potrzos) jak i rzadkie nawet w skali świata (wodniczka). Wśród bardziej znanych wymienić można trzciniaka (Acrocephalus arundinaceus), rokitniczkę (Acrocephalus schoenobaenus), brzęczka (Locustela luscinoides) czy potrzosa (Emberiza schoeniculus) zwanego wróblem trzcinowym. Inne związane z szuwarami trzcinowymi wysp gatunki to: bąk (Botarus stelaris) – spotykany tylko w okresie migracji, lęgowa gęgawa (Anser anser), błotniak stawowy (Cirucs aeruginosus) – drapieżnik wielkości myszołowa, gniazdujący w rozległych trzcinowiskach. Tamże poluje wypatrując zdobyczy w aktywnym locie nisko nad wodą lub szuwarami. Wśród rzadkich turzycowisk z pojedynczo rosnącą trzciną do lęgów przystępuje wodniczka (Acrocephalus paludicola) Gatunek z rodziny pokrzewek; większa od wróbla, smukła, waży ok.13g; jej biotop to rozległe podmokłe szuwary turzycowe i z niewielkim udziałem trzciny. Wyprowadza 1-2 lęgi w roku. Z zimowisk z zachodniej Afryki przylatuje w kwietniu, odlatuje w sierpniu-wrześniu. Gniazda buduje nisko nad ziemią w osłonie kęp turzyc. Ważnym składnikiem jej pokarmu są pajęczaki. Ze względu na przywiązanie do specyficznego, zanikającego biotopu uznawana za gatunek wskaźnikowy występowania naturalnych turzycowisk. Jej zasięg obejmuje wyłącznie wschodnią i środkową część Europy. Stanowiska w Delcie Świny są największymi na Pomorzu Zachodnim. W roku 2003 stwierdzono tutaj ok.40 śpiewających samców. W Polsce najliczniej występuje nad Biebrzą i na Polesiu Lubelskim. Jest zagrożonym w skali świata ze względu na zanik odpowiednich siedlisk i ograniczony areał występowania. Bardzo rzadkim gatunkiem lęgowym na wyspach delty Świny jest sowa błotna (Asio flameus) – związana z otwartymi, podmokłymi terenami. Poluje głównie na drobne ssaki. W okresie lęgowym, co jest ewenementem wśród sów na ogół buduje starannie wykończone gniazdo. Wówczas też w obronie lęgu atakuje nawet człowieka głośno klaszcząc skrzydłami.
Błotniste partie wysp z halofilną roślinnością to miejsca lęgów biegusa zmiennego (Calidris alpina) . Gatunek ten wielkością zbliżony do szpaka, główne swoje lęgowiska ma w dalekiej tundrze, jednak podgatunek schinzi gniazduje wokół Bałtyku. W delcie Świny (jednym z dwóch miejsc na Bałtykiem w Polsce) do niedawna utrzymywał się jako stały gatunek lęgowy, obecnie niestety już tylko sporadycznie. Takie słone płytkie jeziorka to również ulubione miejsca wypoczynku migrujących batalionów (Philomachus pugnax). Wśród zwartych szuwarów trzcinowych łatwo spotkać – wąsatkę (Panurus biarmicus) – kolorowo ubarwionego ptaka nieco większego od sikor, który żywi się nasionami trzciny. Od lipca najczęściej spotkamy wąsatki w stadkach rodzinnych, często odzywających się metalicznym „tsii, tsii”. Ptaki wód zalewu – wody zalewu to miejsca lęgowe w strefie przybrzeżnej wysp dla takich gatunków jak: głowienka (Ayhta feruina) – do lęgów przystępuje późno, bo dopiero wtedy gdy wyrośnięte tegoroczne turzyce i trzciny zapewniają jej odpowiednie schronienie dla zniesionych jaj – nawet w maju i czerwcu; czernica (Aytha fuligula), łabędź niemy (Cygnyus olor) i nielęgowy kormoran czarny (Phalacroax carbo). Ptaki brzegów wysp – ze strefą brzegową wysp szczególnie związane są nurogęś (Mergus ergus), ostrygojad (Hamaetopus ostralegus) i sieweczki (Haradrius sp.) – podejmujące próby lęgów oraz ohar (Tadorna tadorna). Ulubionym miejscem lęgów tej kolorowo ubarwionej kaczki to nory (lisie, królicze) wybudowane w pobliżu wody (wały, skarpy, klify, wydmy). Chętnie zajmuje sztuczne nory – rury lub stogi siana. Ptaki gniazdujące w Polsce zimują na zachodzie Europy. W przeszłości bardzo poszukiwanym był puch ohara zbierany z jego gniazd po wyprowadzeniu lęgów. W Parku sporadycznie podejmuje lęgi również na klifach. Obszar delty Świny to również miejsce przebywania licznych gatunków mew i rybitw, z których lęgi na wyspach aktualnie wyprowadza mewa srebrzysta (Larus argentatus).
Ptaki jezior
Kompleks położonych przy wschodniej granicy Parku tzw. ‘jeziorach warnowskich’ stanowi biotop dla gatunków związanych z płytkimi eutroficznymi zbiornikami wodnymi. Gniazdują tutaj: trzciniak (Acrocephalus arundinaceus), trzcinniczek (Acrocephalus), perkozek (Tachybaptus ruficollis), 2-3 pary gęsi gęgawej (Anser anser), kilka par perkoza dwuczubego (Podiceps cristatus), głowienka (Aytha ferina) czy bardzo skryta kropiatka (Porzana porzana). W skarpach lub wykrotach drzew, norki lęgowe kopie zimorodek (Alcedo athis), gatunek bardzo łatwy do obserwacji – w czasie polowania przesiaduje na gałęziach wzdłuż brzegów a w czasie przelotu charakterystycznie gwiżdże. Niektóre pary zimorodków swoje norki kopią w gliniastych skarpach nawet kilkaset metrów od najbliższej wody. Corocznie do lęgów przystępuj tutaj para łabędzi niemych (Cygnyus olor), szczególnie chętnie korzystających z dokarmiania przez wędrujących szlakiem wzdłuż brzegów jeziora. W okresie migracji na jeziorach wypoczywają stada gągołów (Bucephala clangula) – zimuje na wodach południowej Europy. Gnieździ się w dziuplach(szczególnie dzięcioła czarnego) nawet kilka metrów nad ziemią. Młode potrafią doskonale chodzić po gałęziach i skakać, zaraz po opuszczeniu dziupli dobrze pływają i nurkują; nurogęsi (Mergus mergus) i szlacharów (Mergus serrator). Jeziora są bardzo ważnym terenem łowieckim dla gniazdujących wewnątrz kompleksu leśnego bielików i kań oraz koczujących rybołowów (Pandion haliaetus) – gatunek w Polsce rzadki, żywi się wyłącznie rybami łowionymi w wodzie. Rybołów doskonale nurkuje, nawet całkowicie zanurzając się w wodzie. Gniazduje nawet kilka kilometrów do łowiska, zawsze na wierzchołku wysokiego drzewa; kormoranów (Phalacorax carbo) gatunku silnie zwiększającego swoją liczebność, na terenie Parku jak dotychczas przebywa jedynie okresowo – polując na ryby na jeziorach lub zalewie. Przybrzeżne płycizny Zatoki Pomorskiej – szczególnie w okolicy Wisełki stanowią stała ostoję, gdzie obserwuje się stada nawet kilkuset ptaków. Po każdym polowaniu kormoran musi wysuszyć skrzydła – charakterystycznie je rozkładając – w czasie nurkowania nie są one chronione kieszeniami z piór. To również w pobliżu jezior najłatwiej jest spotkać kukułkę (Cuculus canorus).
Ptaki lasów
W zajmujących blisko 42% powierzchni Parku lasach odpowiednie biotopy znajduje kilkadziesiąt gatunków ptaków, z których wiele należy do typowo leśnych, część preferuje strefę ekotonu, a część w lasach znajduje jedynie miejsce gniazdowania. Szczególne cenne gatunki występują w starych buczynach. Są to związane z dziuplami: muchołówka mała (Ficedula parva) – gatunek gniazdujący głównie w starych, cienistych buczynach, siniak (Columba oenas) – gołąb, którego pohukiwanie w okresie lęgowym często słychać w lasach bukowych. Buczyny to również biotop bardziej pospolitych gatunków – kowalika (Sitta europaea) znanego z umiejętności zalepiania zbyt dużego otworu dziupli (lub skrzynki lęgowej), oraz poruszania się głową w dół, co umożliwia mu specjalna budowa nóg. Niemniej ciekawe będzie oglądanie kolorowego grubodzioba (Coccothraustes coccothraustes) – rozłupywanie nasion owoców co umożliwia mu masywny dziób (trzaski), słychać nawet z kilkudziesięciu metrów. Grubodzioba najłatwiej jednak zobaczymy jesienią – gdy buczyny oferują dużo łatwo dostępnego pokarmu – nasion buka, lub żołędzi a barwy ptaka bardziej rzucają się w oczy. Kontrastowo ubarwionego żółto-pomarańczowo-czarnego samca wilgi (Oriolus oriolus), gniazdującego wysoko w koronach drzew, łatwiej będzie nam usłyszeć, tym bardziej, że odzywa się bardzo charakterystycznym, dźwięcznym fletowym gwizdem, niż go zobaczyć. Gatunek ten ze względu na rozległe areały osobnicze zawsze jest nielicznym w lasach Parku. W podmokłych dębowo-brzozowych lasach na Mierzei Przytorskiej gniazdują m.in. dzięcioł mały (Dendrocopus minor) budujący dziuple w nawet zmurszałych pniach czy szczególnie dużo i często śpiewający zaganiacz (Hypolais icterina), związany z zaroślami. W okolicy Lubina spotykany jest gatunek związany z lasami liściastymi – dzięcioł zielony (Picus viridis). Dla tego dzięcioła mrówki są głównym składnikiem pokarmu, i bardzo często poluje na nie „pieszo”. Bardzo charakterystyczny jest jego głos, zwany „śmiechem diabła” o brzmieniu zbliżonym do „kjukk jukk jukk”.
W lasach mieszanych z dużym udziałem sosny powszechnie występuje zięba (Fringila coelebs) – jeden z najbardziej licznych europejskich gatunków; w okresie zimy spotkać będziemy mogli jej kuzyna z północy – bardziej kontrastowo ubarwionego jera (Fringilla montifringilla). Drozdy, chyba najłatwiej rozpoznawalne gatunki lasów mieszanych – śpiewak (Turdus philomelos) – zawsze śpiewający na wierzchołku drzewa, kos (Turdus merula) uparcie przetrząsający ściółkę w poszukiwaniu pokarmu to najbardziej powszechni ich przedstawiciele. O ich obecności świadczą również tzw. kuźnie drozdów czyli miejsca gdzie
Wszystkie gatunki ptaków podobnie jak i innych organizmów spełniają w ekosystemie określoną rolę i są w nim niezbędne. Rola ptaków w ekosystemie nabiera szczególnego znaczenia w Parku Narodowym, gdzie m.in. są naturalnym czynnikiem regulacyjnym (np. ograniczając rozwój pewnych grup owadów), w sposób naturalny wpływają na zmianę składu gatunkowego (zoochoria – czyli roznoszenie nasion przez zwierzęta, szczególnie zaś przez doskonale znaną sójkę) i budowę drzewostanów (wskazują powiązania gatunków z biotopami i ułatwiają prowadzeni właściwej ochrony). Są też wreszcie nieocenionym źródłem wrażeń i doznań, które o każdej porze roku spotykają wędrujących wolińskimi szlakami …
Migracje
Okres jesienno-wiosennych migracji ptaków to czas ich wielkich koncentracji na obszarze całego estuarium Odry. W trakcie przelotu na zachód Europy wypoczywają i żerują tutaj stada gęsi i kaczek. Już od czerwca wody kanałów Świny są schronieniem dla pierzących się kaczek, w tym wieluset głowienek, czernic i krzyżówek. Wówczas też pojawiają się koczujące mewy małe (Larus mionutus), rybitwy wielkodziobe (Sterna caspia), rybitwa zwyczajna (Sterna hirundo). Od sierpnia rozpoczyna się intensywny przelot ptaków z legowisk na północy Europy. Wówczas ciągną tutaj liczne klucze żurawi i gęsi, stada świstunów i rożeńcy – rzadkich już kaczek w tej części Europy. Bardzo dobre warunki i na ogół czasowe tylko zalodzenie wód na wodach Zalewu Szczecińskiego i Zatoki Pomorskiej pozwala na zimowanie wielotysięcznych stad lodówek (Clangula hyemalis), szlacharów (Mergus serrator) – osiągających jedne z największych europejskich koncentracji, markaczek (Melanita nigra), uhli (Melanita fusca), edredonów (Somateria mollisima). Zimę spędzają tutaj również drapieżniki z północy Europy – bieliki, myszołowy włochate. Wody – szczególnie Zalewu Szczecińskiego, stanowią ważne miejsce zimowania dla wielotysięcznych stad podgorzałek (Aytha fuligula ) i ogorzałek (Aytha ferina). Zdarzają się również pojawy gatunków niezwiązane z migracjami a będące wynikiem warunków atmosferycznych lub ekspansji gatunku – np. warzęcha (Platalea leucorodia), wydrzyki (Stercoraroius sp.) Szczególne znaczenie tych obszarów dla ptaków w okresie migracji było jednym z powodów do włączenia ich w sieć NATURA 2000 oraz ostoi ptaków o znaczeniu kontynentalnym.
Ochrona i badania
Park realizując całościową ochronę przyrody – ochronę awifauny, traktuje jako jedną z ważniejszych jej elementów. Obejmuje ona przede wszystkim:
Ochronę biotopów – jest najważniejsza dla ochrony całych grup jak i poszczególnych gatunków. Właściwie realizowana zapewnia długotrwałe efekty. Park realizuje ją jako :
Ochrona bierna –pozostawianie drzew martwych i dziuplastych, drzew obumierających,
Ochrona czynna – reaktywacja wypasu i gospodarki łąkarskiej w delcie Świny w celu odtwarzania biotopów siewkowych i wodniczki, różnicowanie struktury drzewostanów,
Ochrona strefowa –wyłączanie z wszelkich działań (w tym również przebudowy) strefą ochroną stanowisk gatunków najrzadszych.
Wśród prowadzonych badań wiele tematów dotyczy właśnie awifauny – w trybie ciągłym od kilkunastu lat kontrolowane są gniazda bielików, a pisklęta obrączkowane i mierzone, wspólnie z Ogólnopolskim Towarzystwem Ochrony Ptaków prowadzone są badania ptaków w delcie Świny.
Ochrona gatunków – dotyczy wybranych gatunków i opiera się o specjalnie opracowane programy. Aktualnie realizowany jest prowadzony od roku 1994 program restytucji puchacza (Bubo bubo) który ma na celu przywrócenie tego gatunku awifaunie Wolina. Puchacz – największa sowa Europy, rozpiętość skrzydeł do 2m , ciężar do 3 kg. Na głowie charakterystyczne uszy – pióra o dł.ok.8cm. Puchacz jest typowo nocną sową choć aktywny może być również w dzień. Najłatwiej wykrywalny jest w okresie godowym (II-IV) kiedy to odzywa się charakterystycznym, choć zmiennym głosem – najczęściej głębokim „u-huu”. Puchacz tworzy stałe pary osiadłe w rewirze w ciągu całego roku, gniazduje w spokojnych miejscach – na starych gniazdach dużych ptaków lub na ziemi, poluje na terenach otwartych, nad wodami lub w lasach. Żywi się ssakami, gryzoniami, płazami i ptakami. Jest doskonałym myśliwym stąd potrafi zająć gniazdo praktycznie każdego ptaka nawet bielika. W Polsce jest gatunkiem nielicznym, głównie w Karpatach, Białostockiem, na Mazurach i rozproszony na Pomorzu, choć lokalnie osiąga większe zagęszczenia (np. w dolinie Biebrzy). Celem restytucji puchacza w Wolińskim Parku Narodowym jest odtworzenie miejscowej populacji lęgowej, która zanikła najprawdopodobniej na początku XX wieku. Wykorzystywana metoda – odchowu i udziczania piskląt urodzonych w niewoli, w specjalnie wybudowanych w tym celu wolierach pozwala na pełne kontrolowanie pochodzenia wypuszczanych ptaków a dzięki zastosowaniu telemetrii śledzeniu ich losów w ciągu kilku miesięcy po wypuszczeniu na wolność. Z wypuszczonych dotychczas ponad 30 ptaków około 3 przebywa na Wolinie, a prawdopodobnie para lęgowa na wyspie Uznam.
Ptaki na terenie Zagrody Pokazowej Żubrów
Na teren Zagrody trafiają ptaki po kolizjach, chore i odrzucone z lęgu etc, W miarę posiadanych środków są one leczone i rehabilitowane, niektóre osobniki trafiają do specjalistycznych lecznic przy ZOO w Poznaniu lub w Warszawie. Ptaki, które można oglądać w wolierze na terenie zagrody są tymi, które nigdy już nie wrócą do natury, ze względu trwałe kalectwo. W ten sposób trafiają tutaj myszołowy, bociany białe, jastrzębie a czasem nawet rybołowy czy orliki krzykliwe oraz bieliki.
Ptaki brzegu morza i Zalewu Szczecińskiego
Gatunki spotykane na brzegu morza w okresie wiosenno-letnim to wyprowadzające lęgi na klifach, a rzadziej na samej plaży – pliszka siwa(Motacila alba), trznadel (Emberiza citrinela). W urwistych ścianach klifów gniazduje kolonijnie brzegówka (Riparia riparia) czasami wśród licznych jej norek znaleźć można nieco większą bardziej owalną norkę zimorodka. W przyklifowych zaroślach gniazduje dziwonia (Carpodacus erythrinus) – gatunek stopniowo przesuwający swój zasięg na zachód a do niedawna rzadka mieszkanka wilgotnych lasów i zarośli głównie na północy i wschodzie. Bardzo rzadkim gatunkiem lęgowym jest sieweczka obrożna (Haradrius hiaticlua) gniazdująca na plaży – częściej spotkamy ją w okresie migracji. Corocznie w pobliżu brzegu (klif, las przy krawędzi klifu) gniazduje 1-2 pary krzyżówek (Anas platyrchynhos). Na bardziej „dzikim” brzegu Zalewu Szczecińskiego oprócz w/w gatunków corocznie lęgi wyprowadza kuliczek piskliwy (Actitis hypoleucos) – bardzo ruchliwy i łatwy do rozpoznania ptak wielkości skowronka, podejmujący polęgowe wędrówki aż nad Ocean Indyjski. Obserwowany jest jednak na bałtyckich plażach nawet w czasie zimy. Brzegi Zalewu to ulubione miejsce łowieckie kobuza (Falco subbuteo) – mniejszego kuzyna sokoła wędrownego – jego miniatura. Gniazduje w lasach w pobliżu terenów otwartych gdzie poluje na owady i małe ptaki, Jego ulubiony pokarm to ważki, które zwinnie łapie szponami w locie. W okresie chłodów łapie małe ptaki. Dla wszystkich ptaków lęgowych w strefie plaży najpoważniejszym zagrożeniem jest penetracja plaż przez ludzi – co zakłóca ich spokój, płoszy i niszczy lęgi. Już od sierpnia plaże stają się miejscem wypoczynku i żerowania dla powracających z legowisk ptaków siewkowych – m.in. biegusa zmiennego, rdzawego, morskiego, siewnicy, ostrygojadów.
Ptaki Delty Świny
Delta Świny to obszar ponad 3000 ha bagnistych wysp, szuwarów i płytkich wód. Około 1700 ha tych terenów leży w granicach Parku (ok. 17 % jego powierzchni). Ptaki wysp – związane z tym terenem ptaki to zarówno gatunki pospolite (np. trzciniak, potrzos) jak i rzadkie nawet w skali świata (wodniczka). Wśród bardziej znanych wymienić można trzciniaka (Acrocephalus arundinaceus), rokitniczkę (Acrocephalus schoenobaenus), brzęczka (Locustela luscinoides) czy potrzosa (Emberiza schoeniculus) zwanego wróblem trzcinowym. Inne związane z szuwarami trzcinowymi wysp gatunki to: bąk (Botarus stelaris) – spotykany tylko w okresie migracji, lęgowa gęgawa (Anser anser), błotniak stawowy (Cirucs aeruginosus) – drapieżnik wielkości myszołowa, gniazdujący w rozległych trzcinowiskach. Tamże poluje wypatrując zdobyczy w aktywnym locie nisko nad wodą lub szuwarami. Wśród rzadkich turzycowisk z pojedynczo rosnącą trzciną do lęgów przystępuje wodniczka (Acrocephalus paludicola) Gatunek z rodziny pokrzewek; większa od wróbla, smukła, waży ok.13g; jej biotop to rozległe podmokłe szuwary turzycowe i z niewielkim udziałem trzciny. Wyprowadza 1-2 lęgi w roku. Z zimowisk z zachodniej Afryki przylatuje w kwietniu, odlatuje w sierpniu-wrześniu. Gniazda buduje nisko nad ziemią w osłonie kęp turzyc. Ważnym składnikiem jej pokarmu są pajęczaki. Ze względu na przywiązanie do specyficznego, zanikającego biotopu uznawana za gatunek wskaźnikowy występowania naturalnych turzycowisk. Jej zasięg obejmuje wyłącznie wschodnią i środkową część Europy. Stanowiska w Delcie Świny są największymi na Pomorzu Zachodnim. W roku 2003 stwierdzono tutaj ok.40 śpiewających samców. W Polsce najliczniej występuje nad Biebrzą i na Polesiu Lubelskim. Jest zagrożonym w skali świata ze względu na zanik odpowiednich siedlisk i ograniczony areał występowania. Bardzo rzadkim gatunkiem lęgowym na wyspach delty Świny jest sowa błotna (Asio flameus) – związana z otwartymi, podmokłymi terenami. Poluje głównie na drobne ssaki. W okresie lęgowym, co jest ewenementem wśród sów na ogół buduje starannie wykończone gniazdo. Wówczas też w obronie lęgu atakuje nawet człowieka głośno klaszcząc skrzydłami.
Błotniste partie wysp z halofilną roślinnością to miejsca lęgów biegusa zmiennego (Calidris alpina) . Gatunek ten wielkością zbliżony do szpaka, główne swoje lęgowiska ma w dalekiej tundrze, jednak podgatunek schinzi gniazduje wokół Bałtyku. W delcie Świny (jednym z dwóch miejsc na Bałtykiem w Polsce) do niedawna utrzymywał się jako stały gatunek lęgowy, obecnie niestety już tylko sporadycznie. Takie słone płytkie jeziorka to również ulubione miejsca wypoczynku migrujących batalionów (Philomachus pugnax). Wśród zwartych szuwarów trzcinowych łatwo spotkać – wąsatkę (Panurus biarmicus) – kolorowo ubarwionego ptaka nieco większego od sikor, który żywi się nasionami trzciny. Od lipca najczęściej spotkamy wąsatki w stadkach rodzinnych, często odzywających się metalicznym „tsii, tsii”. Ptaki wód zalewu – wody zalewu to miejsca lęgowe w strefie przybrzeżnej wysp dla takich gatunków jak: głowienka (Ayhta feruina) – do lęgów przystępuje późno, bo dopiero wtedy gdy wyrośnięte tegoroczne turzyce i trzciny zapewniają jej odpowiednie schronienie dla zniesionych jaj – nawet w maju i czerwcu; czernica (Aytha fuligula), łabędź niemy (Cygnyus olor) i nielęgowy kormoran czarny (Phalacroax carbo). Ptaki brzegów wysp – ze strefą brzegową wysp szczególnie związane są nurogęś (Mergus ergus), ostrygojad (Hamaetopus ostralegus) i sieweczki (Haradrius sp.) – podejmujące próby lęgów oraz ohar (Tadorna tadorna). Ulubionym miejscem lęgów tej kolorowo ubarwionej kaczki to nory (lisie, królicze) wybudowane w pobliżu wody (wały, skarpy, klify, wydmy). Chętnie zajmuje sztuczne nory – rury lub stogi siana. Ptaki gniazdujące w Polsce zimują na zachodzie Europy. W przeszłości bardzo poszukiwanym był puch ohara zbierany z jego gniazd po wyprowadzeniu lęgów. W Parku sporadycznie podejmuje lęgi również na klifach. Obszar delty Świny to również miejsce przebywania licznych gatunków mew i rybitw, z których lęgi na wyspach aktualnie wyprowadza mewa srebrzysta (Larus argentatus).
Ptaki jezior
Kompleks położonych przy wschodniej granicy Parku tzw. ‘jeziorach warnowskich’ stanowi biotop dla gatunków związanych z płytkimi eutroficznymi zbiornikami wodnymi. Gniazdują tutaj: trzciniak (Acrocephalus arundinaceus), trzcinniczek (Acrocephalus), perkozek (Tachybaptus ruficollis), 2-3 pary gęsi gęgawej (Anser anser), kilka par perkoza dwuczubego (Podiceps cristatus), głowienka (Aytha ferina) czy bardzo skryta kropiatka (Porzana porzana). W skarpach lub wykrotach drzew, norki lęgowe kopie zimorodek (Alcedo athis), gatunek bardzo łatwy do obserwacji – w czasie polowania przesiaduje na gałęziach wzdłuż brzegów a w czasie przelotu charakterystycznie gwiżdże. Niektóre pary zimorodków swoje norki kopią w gliniastych skarpach nawet kilkaset metrów od najbliższej wody. Corocznie do lęgów przystępuj tutaj para łabędzi niemych (Cygnyus olor), szczególnie chętnie korzystających z dokarmiania przez wędrujących szlakiem wzdłuż brzegów jeziora. W okresie migracji na jeziorach wypoczywają stada gągołów (Bucephala clangula) – zimuje na wodach południowej Europy. Gnieździ się w dziuplach(szczególnie dzięcioła czarnego) nawet kilka metrów nad ziemią. Młode potrafią doskonale chodzić po gałęziach i skakać, zaraz po opuszczeniu dziupli dobrze pływają i nurkują; nurogęsi (Mergus mergus) i szlacharów (Mergus serrator). Jeziora są bardzo ważnym terenem łowieckim dla gniazdujących wewnątrz kompleksu leśnego bielików i kań oraz koczujących rybołowów (Pandion haliaetus) – gatunek w Polsce rzadki, żywi się wyłącznie rybami łowionymi w wodzie. Rybołów doskonale nurkuje, nawet całkowicie zanurzając się w wodzie. Gniazduje nawet kilka kilometrów do łowiska, zawsze na wierzchołku wysokiego drzewa; kormoranów (Phalacorax carbo) gatunku silnie zwiększającego swoją liczebność, na terenie Parku jak dotychczas przebywa jedynie okresowo – polując na ryby na jeziorach lub zalewie. Przybrzeżne płycizny Zatoki Pomorskiej – szczególnie w okolicy Wisełki stanowią stała ostoję, gdzie obserwuje się stada nawet kilkuset ptaków. Po każdym polowaniu kormoran musi wysuszyć skrzydła – charakterystycznie je rozkładając – w czasie nurkowania nie są one chronione kieszeniami z piór. To również w pobliżu jezior najłatwiej jest spotkać kukułkę (Cuculus canorus).
Ptaki lasów
W zajmujących blisko 42% powierzchni Parku lasach odpowiednie biotopy znajduje kilkadziesiąt gatunków ptaków, z których wiele należy do typowo leśnych, część preferuje strefę ekotonu, a część w lasach znajduje jedynie miejsce gniazdowania. Szczególne cenne gatunki występują w starych buczynach. Są to związane z dziuplami: muchołówka mała (Ficedula parva) – gatunek gniazdujący głównie w starych, cienistych buczynach, siniak (Columba oenas) – gołąb, którego pohukiwanie w okresie lęgowym często słychać w lasach bukowych. Buczyny to również biotop bardziej pospolitych gatunków – kowalika (Sitta europaea) znanego z umiejętności zalepiania zbyt dużego otworu dziupli (lub skrzynki lęgowej), oraz poruszania się głową w dół, co umożliwia mu specjalna budowa nóg. Niemniej ciekawe będzie oglądanie kolorowego grubodzioba (Coccothraustes coccothraustes) – rozłupywanie nasion owoców co umożliwia mu masywny dziób (trzaski), słychać nawet z kilkudziesięciu metrów. Grubodzioba najłatwiej jednak zobaczymy jesienią – gdy buczyny oferują dużo łatwo dostępnego pokarmu – nasion buka, lub żołędzi a barwy ptaka bardziej rzucają się w oczy. Kontrastowo ubarwionego żółto-pomarańczowo-czarnego samca wilgi (Oriolus oriolus), gniazdującego wysoko w koronach drzew, łatwiej będzie nam usłyszeć, tym bardziej, że odzywa się bardzo charakterystycznym, dźwięcznym fletowym gwizdem, niż go zobaczyć. Gatunek ten ze względu na rozległe areały osobnicze zawsze jest nielicznym w lasach Parku. W podmokłych dębowo-brzozowych lasach na Mierzei Przytorskiej gniazdują m.in. dzięcioł mały (Dendrocopus minor) budujący dziuple w nawet zmurszałych pniach czy szczególnie dużo i często śpiewający zaganiacz (Hypolais icterina), związany z zaroślami. W okolicy Lubina spotykany jest gatunek związany z lasami liściastymi – dzięcioł zielony (Picus viridis). Dla tego dzięcioła mrówki są głównym składnikiem pokarmu, i bardzo często poluje na nie „pieszo”. Bardzo charakterystyczny jest jego głos, zwany „śmiechem diabła” o brzmieniu zbliżonym do „kjukk jukk jukk”.
W lasach mieszanych z dużym udziałem sosny powszechnie występuje zięba (Fringila coelebs) – jeden z najbardziej licznych europejskich gatunków; w okresie zimy spotkać będziemy mogli jej kuzyna z północy – bardziej kontrastowo ubarwionego jera (Fringilla montifringilla). Drozdy, chyba najłatwiej rozpoznawalne gatunki lasów mieszanych – śpiewak (Turdus philomelos) – zawsze śpiewający na wierzchołku drzewa, kos (Turdus merula) uparcie przetrząsający ściółkę w poszukiwaniu pokarmu to najbardziej powszechni ich przedstawiciele. O ich obecności świadczą również tzw. kuźnie drozdów czyli miejsca gdzie
Ssaki
Zróżnicowanie pod względem geograficznym wyspy Wolin sprawiło, że świat zwierzęcy – w tym również świat ssaków, jest bardzo urozmaicony. Na stosunkowo niewielkim obszarze, w bliskim sąsiedztwie, żyje wiele gatunków, w tym niektóre zagrożone wyginięciem, tak w skali europejskiej jak i krajowej.
Pomijając już fakt, iż w rezerwacie zamkniętym Wolińskiego Parku Narodowego spotkać można Żubra (Bison bonasus), to również świat ssaków żyjących na wolności jest bogaty i obejmuje dla przykładu takie gatunki jak np.: Foka szara (Halichoerus grypus), którą możemy spotkać od czasu do czasu na plażach parku, Morświn (Phoceana phoceana), Rzęsorek rzeczek (Neomys fodiens) czy gatunki nietoperzy (Mroczek posrebrzony, Borowiaczek, Nocek rudy, Karlik malutki, Gacek wielkouchy, Borowiec wielki). Oprócz gatunków rzadkich, wolińskie lasy obfitują również w mnogość popularnych w całym kraju gatunków ssaków, takich jak choćby: Jeleń europejski(Cervus elaphus), Sarna (Capreolus capreolus), Dzik (Sus scrofa), a także Lis (Vulpes vulpes), Borsuk (Melles melles), Kuna leśna (Martes martes), Jeż (Erinaceus europaeus), Dziki królik (Oryctolagus cuniculus), Kret (Talpa europaea), a także wiewiórka, łasica, wydra, i dwa gatunki Ryjówek: aksamitna i malutka.
W sumie na terenie Wolińskiego Parku Narodowego, stwierdzono występowanie 30 gatunków ssaków, przy czym do najciekawszych należą niewątpliwie ssaki morskie: Foka szara i Morświn.
Pomijając już fakt, iż w rezerwacie zamkniętym Wolińskiego Parku Narodowego spotkać można Żubra (Bison bonasus), to również świat ssaków żyjących na wolności jest bogaty i obejmuje dla przykładu takie gatunki jak np.: Foka szara (Halichoerus grypus), którą możemy spotkać od czasu do czasu na plażach parku, Morświn (Phoceana phoceana), Rzęsorek rzeczek (Neomys fodiens) czy gatunki nietoperzy (Mroczek posrebrzony, Borowiaczek, Nocek rudy, Karlik malutki, Gacek wielkouchy, Borowiec wielki). Oprócz gatunków rzadkich, wolińskie lasy obfitują również w mnogość popularnych w całym kraju gatunków ssaków, takich jak choćby: Jeleń europejski(Cervus elaphus), Sarna (Capreolus capreolus), Dzik (Sus scrofa), a także Lis (Vulpes vulpes), Borsuk (Melles melles), Kuna leśna (Martes martes), Jeż (Erinaceus europaeus), Dziki królik (Oryctolagus cuniculus), Kret (Talpa europaea), a także wiewiórka, łasica, wydra, i dwa gatunki Ryjówek: aksamitna i malutka.
W sumie na terenie Wolińskiego Parku Narodowego, stwierdzono występowanie 30 gatunków ssaków, przy czym do najciekawszych należą niewątpliwie ssaki morskie: Foka szara i Morświn.