Flora

Na wyspie Wolin stwierdzono występowanie ponad 1300 gatunków roślin naczyniowych, w tym wielu gatunków chronionych i rzadkich, z tej liczby około 600 żyje na terenie Parku. Zbocza stromych klifów porastają gęste zarośla rokitnika zwyczajnego. Płytkie piaszczyste dno Morza Bałtyckiego zajmują makroglony: zielenice, brunatnice i krasnorosty, wśród których najliczniejszymi są morszczyn i zielenica Entetromoprpha intestinalis. Tereny lądowe pokryte są dominującymi tutaj lasami bukowymi, bukowo-dębowymi i sosnowymi.
Głównym gatunkiem w lasach jest jednak sosna, która zajmuje 68% lądowej powierzchni parku. Buk zajmuje 23%, dąb 7% a inne gatunki (świerk, modrzew, daglezja, brzoza) pozostałą część. Średni wiek lasów parku wynosi aż 130 lat. Wśród zespołów leśnych szczególnie dobrze zachowały się lasy bukowe, których struktura zbliżona jest do lasów naturalnych. Najlepiej zachowane zespoły buczyn są chronione w obszarach ochrony ścisłej w części południowej (żyzne buczyny) oraz w części północnej (kwaśne buczyny), gdzie występuje szczególnie cenna – wolińska buczyna storczykowa. Wykształciła się ona na szczególnym typie gleby – naspie przyklifowej, powstającej przez nawiewanie drobnych cząstek minerałów z klifu do wnętrza lasu.
W tym szczególnym zespole roślinnym rośnie m.in. 9 gatunków storczyków. Spośród innych leśnych zespołów roślinnych na uwagę zasługują występujące w okolicach Wisełki na glebach bielicowych wytworzonych z piasków luźnych nadmorskie bory bażynowe, oraz wielopostaciowy las dębowo-brzozowy. Bardzo cennym gatunkiem rosnącym w lasach na północy Drożkowych Łąk jest okazała paproć – długosz królewski.
Specyficzne zbiorowiska roślinności nieleśnej spotykamy na obszarze wstecznej delty Świny – rośnie tu wiele gatunków roślin rzadkich tj. woskownica europejska, kłoć wiechowata, turówka wonna oraz szczególnie rzadkie rośliny solnisk-hallofity: świbka nadmorska, sit Gerarda, mlecznik nadmorski, czosnek kątowaty, muchotrzew solniskowy. Rośliny plaży nadmorskiej reprezentują: honkenia piaskowa, wydmuchrzyca piaskowa, rukwiel nadmorska i solanka kolczysta. Bardzo rzadkim w Polsce gatunkiem jest występująca w ciepłolubnych murawach w południowej części parku pajęcznica liliowata.

Na obszarze Wolińskiego Parku Narodowego łączna liczba dotychczas stwierdzonych taksonów grzybów makroskopowych wynosi 460, co stanowi około 13% znanych z terenu Polski gatunków grzybów makroskopowych. Zdecydowaną większość stanowią grzyby podstawkowe (Basidiomycota) - 415 taksonów, natomiast grzyby workowe (Ascomycota) reprezentowane są przez 45 taksony. 

Na terenie Wolińskiego Parku Narodowego najliczniejszą, pod względem bogactwa gatunkowego, grupą są grzyby saprotroficzne, których liczba taksonów wynosi 275, co stanowi 59,8% wszystkich stwierdzonych gatunków. W grupie tej dominują grzyby nadrzewne – 124 gatunki (27% ogółu mykobioty Parku). Z grzybów tych najczęściej występowały twardzioszek czosnkowy (Marasmius alliaceus), żagiew zmienna (Polyporus varius) i łzawnik rozciekliwy (Dacrymyces stillatus). Grzybów saprotroficznych naściółkowych odnotowano 70 gatunków (15,2%), a naziemnych – 69 (15%). Do często spotykanych grzybów naściółkowych należą m.in. grzybówki – mleczajowa (Mycena galopus) i fioletowawa (M. pura) oraz szyszkolubka kolczasta (Auriscalpium vulgare), a do grzybów naziemnych – sromotnik bezwstydny (Phallus impudicus) i purchawka chropowata (Lycoperdon perlatum). Grzyby saprotroficzne rosnące wśród mchów, na spalonym drewnie, na odchodach zwierząt leśnych i innych grzybach reprezentowane były przez pojedyncze taksony.

Grupa grzybów mikoryzowych liczy 158 taksonów, co stanowi 34,3% odnotowanych gatunków. Znaczny udział grzybów mikoryzowych może wskazywać na prawidłowe stosunki biologiczne panujące w badanych fitocenozach leśnych Parku i dobrą kondycję drzewostanów. Spośród gatunków mikoryzowych często rosły, m.in. gołąbek żółciowy (Russula fellea), muchomor rdzawobrązowy (Amanita fulva) i podgrzybek złotopory (Xerocomus pascuus).

Niewielki udział w mykobiocie Parku mają grzyby pasożytnicze, gdyż stwierdzono 27 taksonów (5,9% wszystkich macromycetes Parku). Wśród nich występowały patogeny grzybów, roślin zarodnikowych i roślin wyższych. Do patogenów grzybów należą np. maczużnik nasięźrzałowy (Cordyceps ophioglossoides) pasożytujący na owocnikach jeleniaków (Elaphomyces) i trzęsak mózgowaty (Tremella encephala) pasożytujący na owocnikach skórnika krwawiącego (Stereum sanguinolentum). Na roślinach zarodnikowych pasożytuje np. spinka pomarańczowa (Rickenella fibula), a na roślinach wyższych, np. na sośnie - szmaciak gałęzisty (Sparassis crispa) i czyreń sosnowy (Phellinus pini), na buku – błyskoporek guzkowaty (Innonotus nodulosus). Do pasożytów drzew spotykanych częściej na terenie Parku należą – korzeniowiec wieloletni (Heterobasidion annosum), którego owocniki znajdowano m.in. na murszejących pniakach lub korzeniach sosny oraz opieńka ciemna (Armillaria ostoyae), której owocniki rosły na próchniejących kłodach np. buka i dębu lub na ziemi.

W lasach Wolińskiego Parku Narodowego występuje również wiele gatunków grzybów jadalnych (około 50 taksonów) i trujących (około 70 taksonów). Do szczególnie cenionych, ze względu na walory smakowe, grzybów jadalnych tutaj rosnących należą m.in. pieprznik jadalny  (Cantharellus cibariu), podgrzybek brunatny (Xerocomus badius), opieńki (Armilaria). Gatunkiem najczęściej spotykanym w Parku jest podgrzybek złotawy (Xerocomus pascuus).

Do gatunków grzybów śmiertelnie trujących notowanych w Parku należą m.in. muchomory: zielonawy (sromotnikowy) (Amanita phalloides), jadowity (A. virosa) i plamisty (A. pantherina), zasłonaki (Cortinarius), np. zasłonak rudy (C. orellanus). Gatunkiem najczęściej spotykanym był muchomor sromotnikowy. Ponadto z grzybów trujących występowały, m.in. strzępiaki (Inocybe), np. strzępiak ziemisto blaszkowy odmiana typowa (I. geophylla var. geophylla), borowik żółtopory (Boletus calopus), łysiczka trująca (Pilocybe fascicularis) i krowiak podwinięty (olszówka) (Paxillus involutus).

Według aktualnych danych na obszarze Wolińskiego Parku Narodowego stwierdzono obecnie 272 gatunki porostów. 

Wśród nich zdecydowanie dominowały taksony nadrzewne (epifityczne) 140 gatunków, co związane jest niewątpliwie z leśnym charakterem badanego obszaru. Wśród porostów porastających korę różnych gatunków drzew ponad połowę gatunków (63%) stwierdzono na gładkiej korze buka, który jest głównym składnikiem lasotwórczym omawianego obszaru. Spośród 87 gatunków porastających korę buka, 25 gatunków (29%) to porosty wyłączne, przywiązane tylko do starych wiekowych buków. Do gatunków tych należą m. in.: Arthonia byssacea (plamica filcowata), Bacidia beckhausii (kropnica Beckhausa), Chrysotrix candelaris (złociszek jaskrawy), Imshaugia aleurites (popielak pylasty). Wszystkie te gatunki należą do grupy porostów bardzo rzadkich i rzadkich, występują na pojedynczych stanowiskach jedynie w dobrze zachowanych fragmentach drzewostanów, w granicach Wolińskiego Parku Narodowego. Nieco mniej gatunków (84) stwierdzono na korze dębu. Spośród tej liczby porostów 12 to taksony występujące wyłącznie na korze dębu. Należą do nich m.in.: Bacidia rubella (kropnica żółtawa), Biatora efflorescens (wyprószek rozkwitający), Chaenotheca phaeocephala (trzonecznica zielonawa). Większość z gatunków rosnących na korze dębu to porosty o plechach skorupiastych.

Wzdłuż dróg i wokół zabudowań wiejskich, występuje wiele samotnie rosnących drzew. Biota porostów drzew przydrożnych posiada nieco odmienny charakter od składu gatunkowego porostów drzew leśnych, co związane jest między innymi z większym nasłonecznieniem i mniejszą wilgotnością powietrza. Najbogatszą biotę porostów spotykamy na przydrożnych jesionach i topolach. Na obydwu forofitach zanotowano około 40 gatunków porostów.

Na pniakach, starych drewnianych ogrodzeniach i powalonych kłodach stwierdzono występowanie 32 gatunków epiksylicznych, z których 8 to gatunki wyłączne. Należą do nich: m.in. Calicium abietinum (pałecznik jodłowy), Candelariella vitellina (liszajecznik żółty), Catinaria atropurpurea (pokróżka czarnopurpurowa).

Na nagiej piaszczystej glebie odnotowano występowanie 57 gatunków porostów, które stanowią około 21% ogółu gatunków stwierdzonych na badanym terenie. Przeważający jest wśród epigeitów udział gatunków specyficznych (38 taksonów) o plesze krzaczkowatej, które są reprezentowane przede wszystkim przez pospolite taksony z rodzaju Cladonia (chrobotek). Na szczególną uwagę w biocie gatunków naziemnych zasługują porosty kserotermiczne występujące na południowym klifie nad Zalewem Szczecińskim, w okolicach Jeziora Turkusowego oraz w starej kredowni. Gatunki kserotermiczne to szczególnie cenne elementy bioty Pomorza Zachodniego ze względu na specyficzne warunki ekologiczne niezbędne do wzrostu i rozwoju tej grupy porostów. Na obszarze Wolińskiego Parku Narodowego do bardzo rzadkich porostów kserotermicznych należą m.in.: Agonimia gelatinosa (drobik galaretowaty), Collema bachmanianum (galaretnica Bachmana), Fulgensia bracteata (błyskotka brodawkowata).

 

Nieco inny charakter ma biota porostów występujących na wydmach i w bliskim ich sąsiedztwie. Na jałowej piaszczystej glebie, w miejscach o dużym nasłonecznieniu, znaleźć można liczne gatunki występujące również w prześwietlonych drzewostanach sosnowych. Należą do nich między innymi: Cetraria aculeata (płucnica kolczasta), gatunki z rodzaju Cladonia (chrobotek), Peltigera (pawężnica), Placynthiella (ziarniak).

Na terenie Wolińskiego Parku Narodowego stwierdzono 38 gatunków (14%) porastających głazy narzutowe śródleśne kamienie oraz betonowe murki i słupki. Wśród tej grupy gatunków przeważają gatunki skorupiaste. Najczęściej występującymi gatunkami epilitycznymi są m.in.: Acarospora fuscata (wielosporek brunatny), Lecanora polytropa (misecznica zwyczajna), Trapelia coarctata (czarenka skupiona). Do rzadko spotykanych taksonów należą m.in.: Acarospora veronensis (wielosporek weroński), Trapelia obtegens (czarenka sorediowa).

Zróżnicowanie ekologiczne mszaków Wolińskiego Parku Narodowego jest nierozerwalnie związane z genezą wyspy Wolin. Ostatnie zlodowacenie pozostawiło po sobie bardzo urozmaiconą rzeźbę terenu, udostępniając mszakom szeroką gamę siedlisk. Wyjątkowość brioflory Wolińskiego Parku Narodowego nie tylko na tle niżu, ale i całej Polski zaznacza się szczególnie dużym udziałem gatunków zachodnich (37 gatunków), w mniejszym stopniu północnych (7 gatunków). Stosunkowo liczną grupą mszaków na obszarze wyspy Wolin są gatunki górskie. Spośród 41 gatunków mszaków tego elementu, 31 notowanych jest z terenu WPN (w tym gatunki borealno-górskie).

Flora mszaków Wolińskiego Parku Narodowego liczy łącznie 223 gatunki: 50 gatunków wątrobowców (w tym 14 niepotwierdzonych obecnie) i 173 gatunki mchów (w tym 37 niepotwierdzonych obecnie). Należą one do 58 rodzin i 123 rodzajów. Do najbogatszych w rodzaje i gatunki wątrobowców należą rodziny: lofocjowate (Lophoziaceae), skapankowate (Scapaniaceae) i płozikowate (Geocalycaceae), a wśród mchów dominują: potcjowate (Pottiaceae), krótkoszowate (Brachytheciaceae), prątnikowate (Bryaceae) i widłozębowate (Dicranaceae).
Do siedlisk i obszarów kluczowych dla zachowania różnorodności i swoistości brioflory Wolińskiego Parku Narodowego należą:

- Odkrywki porwaku kredowego – te unikalne na niżu i jedyne na wyspie Wolin siedliska znajdują się w południowej części Parku, w okolicach Wapnicy i Trzciągowa. Są to dawne wyrobiska pokredowe obecnie wypełnione wodą lub częściowo zabagnione. Brioflora tego obszaru jest bogata i obejmuje łącznie 66 gatunków (14 wątrobowców i 52 mchy, czyli ok. 30 % flory mszystej). Charakteryzują ją głównie gatunki wapieniolubne, wśród których wiele należy do rzadkości, np.: Ditrichum flexicaule, Hypnum lindbergii, Lophozia badensis, Philonotis calcarea.

- Nadmorskie zbocza klifowe – siedlisko rozciągające się wzdłuż linii brzegowej Bałtyku, od Międzyzdroi do Świętoujścia. Zachodzące tam dynamiczne procesy abrazji (aktywne klify) odsłaniają dla wątrobowców i mchów swoiste podłoże (gliny polodowcowe i piaski fluwioglacjalne), które dla innych grup organizmów roślinnych są trudne do kolonizacji. Na piaszczystym, miejscami wilgotnym podłożu (spływające wody opadowe), bogatym w sole mineralne rozwija się wiele gatunków, posiadających na klifach swoje jedyne stanowiska w Parku, np. Aloina ambigua, Bryum algovicum, Distichum capillaceum, Pohlia andalusica, Tortella inclinata. Brioflora tego specyficznego siedliska (w sumie odnotowano tam 45 gatunków, co stanowi 20 % flory) wzbogacana jest czasami mszakami, pochodzącymi z obrywów z wierzchowiny klifów.

- Pnie buków pokryte nawianym piaskiem – unikalne mikrosiedliska związane ze strefą buczyn nadmorskich bezpośrednio sąsiadujących ze zboczami klifowymi i wystawionych na intensywną działalność wiatru. Powoduje on transport drobnoziarnistego materiału piaszczystego (ilasto-pylaste frakcje z węglanem wapnia) i osadzanie go na pochyłych pniach buków. Tak powstaje specyficzne mikrosiedlisko zajmowane zarówno przez epifityczne jak i naziemne gatunki mszaków (dominują mchy, wątrobowce są słabo reprezentowane).

W Wolińskim Parku Narodowym rośnie dziko wiele gatunków zagrożonych i objętych ochroną. Większość to gatunki rosnące na pojedynczych stanowiskach. Do gatunków występujących w Parku, zasługujących na szczególną uwagę, należą:

dzięgiel litwor nadbrzeżny (Angelica archangelica subsp. Littoralis) - wymaga siedlisk wilgotnych, nadwodnych. Na Wolinie gatunek ten jest składnikiem szuwarów wykształcających się pod wpływem słonych wód, tworząc lokalnie obfite skupienia, często z mleczem nadwodnym Sonchus palustris
pajęcznica liliowata (Anthericum liliago) – to gatunek termofilny i światłożądny. Rośnie w murawach kserotermicznych, na piaszczysto-gliniastym, obojętnym podłożu
aster solny (Aster tripolium) - obserwowany na dobrze wykształconych solniskach, o bardzo wysokim poziomie wód gruntowych
centuria nadbrzeżna (Centaurium litorale) – rośnie w skupieniach na solniskach, a także w wąwozie trzciągowskim – poza solniskiem, ale na podłożu bogatym w węglan wapnia
buławnik czerwony (Cephalanthera rubra) – to storczyk wapieniolubny, rosnący w Wolińskim Parku Narodowym w nadklifowych buczynach storczykowych
kłoć wiechowata (Cladium mariscus) – tworzy zwykle zwarte szuwary (tzw.kłociowe). Rośnie w strefie przybrzeżnej jezior (głównie mezotroficznych), czasem także na torfowiskach węglanowych, w wodzie o głębokości do kilkudziesięciu centymetrów
kukułka (Dactylorhiza sp.) – występuje na wilgotnych łąkach. Rośnie na podłożu organicznym o obojętnym odczynie. Toleruje zarówno miejsca nasłonecznione jak i słabo zacienione
kruszczyk rdzawoczerwony (Epipactis atrorubens) – występuje na ubogim, piaszczystym podłożu, w miejscach nasłonecznionych lub w półcieniu. W Wolińskim Parku Narodowym gatunek ten występuje najczęściej na koronie klifu, na skraju lasów mieszanych lub borów sosnowych, w murawach na krawędziach klifów lub w murawach psammofilnych na wydmach
mikołajek nadmorski (Eryngium maritimum) – to psammofit, rosnący w miejscach ciepłych i słonecznych, na podłożu wydmowym (piaszczystym), suchym i ubogims
soliród zielny (Salicornia europaea) – sukulent, rośnie na solniskach śródlądowych
mlecznik nadmorski (Glaux maritima) – gatunek występujący na łąkach halofilnych
tajęża jednostronna (Goodyera repens) – preferuje siedliska kwaśne, ubogie i piaszczyste. Rośnie w nadmorskim borze bażynowym Empetro nigri-Pinetum oraz w innych acidofilnych zbiorowiskach leśnych. Gatunek ten unika miejsc o zwartych drzewostanach, zwykle rośnie w miejscach o dobrze wykształconej warstwie mszystej, z niezbyt grubą warstwą liściastej ścioły
turówka wonna (Hierochloë odorata) – rośnie na wilgotnych lub świeżych łąkach. Wymaga siedliska o wysokim poziomie wód gruntowych, podłoża średnio zasobnego
rokitnik zwyczajny (Hippophaë rhamnoides) – rośnie najchętniej na klifach, na glebie gliniastej, zawierającej węglan wapnia. Ponieważ ma wysokie wymagania świetlne, zwykle występuje na wysokich, aktywnych klifach, gdzie jego potencjalnych siedlisk nie zacieniają drzewa
zimoziół północny (Linnaea borealis) – wymaga stanowisk ubogich i kwaśnych. Rośnie pod okapem luźnego, prześwietlonego drzewostanu, na podłożu piaszczystym
wiciokrzew pomorski (Lonicera periclymenum) – w Wolińskim Parku Narodowym występuje pospolicie, na wielu stanowiskach rozproszonych na całym obszarze
woskownica europejska (Myrica gale) – rośnie na wilgotnych torfach niskich, w miejscach ocienionych w zaroślach i na skrajach lasów, na Drożkowych Łąkach często w mozaice z szuwarami trzcinowymi i kłociowymi
nasięźrzał pospolity (Ophioglossum vulgatum) – jest to gatunek wapniolubny i światłolubny, rosnący na wilgotnych łąkach trzęślicowych, na podłożu o odczynie zbliżonym do obojętnego
długosz królewski (Osmunda regalis) – wymaga stanowisk o łagodnym klimacie, z niezbyt mroźnymi zimami. Rośnie na torfach niskich, na stanowiskach okresowo podtapianych, słabo ocienionych
sasanka łąkowa (Pulsatilla pratensis) – gatunek jest składnikiem muraw napiaskowych na koronie niskich klifów
turzyca piaskowa (Carex arenaria) - rozpowszechniony na wydmach, w nadmorskich borach oraz w głębi Parku
grążel żółty (Nuphar lutea) i grzybienie białe (Nymphaea alba) – preferują wody żyzne, eutroficzne, o głębokości do 1,5m. Zwykle rośną w miejscach z wolnym przepływem wody lub w wodach stagnujących - w zatokach, małych zbiornikach itp.

Ochrona stanowisk roślin jest ściśle związana z ochroną siedlisk ich występowania i w wielu przypadkach zabiegi dedykowane siedliskom są dla roślin wystarczające, by zapewnić trwałość ich istnienia. Jednakże nie jest to regułą, a wtedy zagrożone gatunki objęte są w Wolińskim Parku Narodowym szczególnymi zabiegami. Poniżej znajdują się przykładowe działania ochronne wykonywane w ostatnich latach w celu ochrony cennych gatunków roślin.

Ochrona czynna zagrożonego wyginięciem gatunku muraw kserotermicznych pajęcznicy liliowatej Anthericum liliago

Pajęcznica liliowata uznawana jest za geofit, rośnie w murawach kserotermicznych i w świetlistych zaroślach, na zboczach i obrywach. W okresie od 27.06.2019r. do 31.10.2020r. dokonano wzmocnienia jej populacji na dwóch stanowiskach oraz wsiedlenie w czterech dogodnych dla gatunku lokalizacjach, gdzie obecnie nie występował. Zrealizowano to poprzez uprawę ex situ roślin z materiału (nasion) pobranego z populacji naturalnych na terenie Wolińskiego Parku Narodowego, a następnie wsiedlenie go na wybrane stanowiska w obrębie tego Parku. 

Podczas ostatnio przeprowadzonego monitoringu (2023r.) wypełniono formularz kontrolny, zgodnie z metodyką obserwacji opisanej z sprawozdaniu końcowym z realizacji projektu. Wyniki tej inwentaryzacji mogą napawać optymizmem – skuteczność wsiedlenia jest wysoka, dzięki czemu stanowiska pajęcznicy liliowatej na terenie Wolińskiego Parku Narodowego można uznać za stabilne. Łącznie zliczono 632 osobniki – w tym 488 stanowiły osobniki wegetatywne, a 144 osobniki generatywne.