Ekosystemy wodne

W obrębie Parku, jak i na całej wyspie Wolin, można zauważyć, że sieć rzeczna jest słabo wykształcona. Jedynym naturalnym ciekiem przepływającym przez Pojezierze Wolińskie 
i odwadniającym obszar o powierzchni jest 56,5 km2 jest Lewińska Struga. Rzeka o długości 12,8 km przepływa przez sześć jezior rynnowych z których cztery leżą w granicach WPN (Warnowo, Rabiąż, Czajcze, Domysłowskie,). Odmienne warunki środowiskowe charakteryzują otoczenie wód śródlądowych Wolińskiego Parku Narodowego położonych w południowo-zachodniej części wyspy. Znajdują się tu jeziora pochodzenia antropogenicznego: Turkusowe oraz Stara Kredownia. Jeziora te należą do powierzchniowo bezodpływowych, wypełniających zagłębienia powyrobiskowe. Antropogenicznym zbiornikiem wodnym powstałym na skutek eksploatacji kopalin jest również Jezioro Gardno znajdujące się na Paśmie Wolińskim.

Jeziora Warnowo oraz Rabiąż są stosunkowo płytkimi zbiornikami zasilanymi wodami opadowymi oraz podskórnymi. Zbiorniki porośnięte są na dużych powierzchniach zbiorowiskiem „lilii wodnych” Nupharo-Nymphaeetum albae. W różnych płatach dominuje grążel żółty Nuphar luteum, rzadziej grzybienie białe Nymphaea alba. Bardzo licznie współwystępuje rogatek sztywny Ceratophyllum demersum oraz rdestnice: pływająca Potamogeton natans, połyskująca P. lucens i przeszyta P. pectinatus. Stwierdzono tu  również rdestnicą ostrolistną Potamogeton acutifolius i zamętnicę błotną Zannichellia palustris .

Wzdłuż brzegów pas szuwaru tworzy trzcina pospolita Phragmites australis, miejscami  pałka wąskolistna Typha angustifolia i skrzyp bagienny Equisetum limosum . Od strony lądu szuwar tworzy manna mielec Glyceria maxima,. Wzdłuż zachodniego i północnego brzegu szerokie pło porośnięte jest szuwarem trzcinowo-zachylnikowym. Dominuje tu zachylnik błotny Thelypteris palustris, oraz mniej licznie m.in.: kropidło wodne Oenanthe aquatica, przytulia błotna Galium palustre, tojeść bukietowa Lysimachia thyrsiflora, niezapominajka błotna Myosotis palustris. Strefa brzegowa przerośnięta jest niskimi młodymi olszami Alnus glutinosa i łozą Salix cinerea.

W wodzie w części wschodniej na dużych powierzchniach występują łąki ramienicowe z  dominującą ramienicą omszoną Chara tomentosa i niewielkim udziałem ramienicy przeciwstawnej Ch. contraria. W zbiorowiskach ramienic oraz „lilii wodnych” poza gatunkami charakterystycznymi występują także: wywłócznik kłosowy Myriophyllum spicatum, rdestnica połyskująca Potamogeton lucens, rdestnica grzebieniasta P. pectinatus oraz włosienicznik krążkolistny Batrachium circinatum. Przy kanałach wypływających z jeziora rośnie moczarka kanadyjska Elodea canadensis.

Jezioro Czajcze jest największym śródlądowym jeziorem Parku – 77,64 ha, ma najlepiej rozwiniętą linię brzegową. Wzdłuż zachodnich i północnych brzegów jeziora  wytworzyły się  szuwary które tworzą: trzcina pospolita Phragmites australis, pałka wąskolistna Typha angustifolia a w wypłyconych partiach skrzyp bagienny Equisetum limosum. Tuż przy brzegu znajduje się pas szuwaru turzycowego z turzycą błotną Carex acutiformis, niewielkie płaty tworzy też trzcinnik lancetowaty Calamagrostis canescens. W zbiorowiskach tych występuje tojeść pospolita Lysimachia vulgaris, trzęślica modra Molinia coerulea, tarczyca pospolita Scutellaria galericulata, karbieniec pospolity Lycopus europaeus, turzyca prosowa Carex paniculata.

Brzeg wschodni i południowy porośnięty jest szerokim pasem szuwarów trzcinowych, poza tym lokalnie szuwarem z pałka wąskolistną Typha angustifolia a także płatami oczeretu jeziornego Schoenoplectus lacustris.

Wzdłuż szuwarów, zwłaszcza w południowej części zbiornika, bardzo licznie rośnie grążel żółty Nuphar lutea i grzybienie białe Nymphaea alba. Towarzyszą mu rdestnice – połyskująca Potamogeton lucens i pływająca P. natans.                

Jezioro Domysłowskie jest drugim pod względem powierzchni jeziorem w Parku – 47,28 ha. Wzdłuż całego brzegu wykształca się szuwar trzcinowy Phragmitetum australis – szeroki zwłaszcza w południowej i wschodniej części jeziora. Szeroki szuwar tworzy także pałka wąskolistna Typha angustifolia, oraz  oczeret jeziorny Schoenoplectus lacustris.

W spokojnych przybrzeżnych wodach rośnie grążel żółty Nuphar lutea i grzybienie białe Nymphaea alba, rdestnica pływająca Potamogeton natans, rdestnica połyskujaca P. lucens i wywłócznik kłosowy Myriophyllum spicatum. W przeszłości podawane były z tego jeziora łąki ramienicowe  Charetum tomentosae z ramienicą omszoną Chara tomentosa i liczniej występującą ramienicą pospolita Chara vulgaris. Obecnie badanie nie potwierdziły występowania tego zbiorowiska.

Gardno jest jeziorem niewielkim, bezodpływowym powierzchniowo, jednym z trzech zbiorników sztucznego pochodzenia. Roślinność szuwarową stanowią tu jeżogłówka gałęzista i  szuwar turzycowy. Na dnie zatok i płycizn jeziora wykształca się zbiorowisko z mchem zdrojkiem Fontinalis antipyretica. W wodzie natomiast niewielkie płaty tworzą grążel żółty Nuphar lutea i grzybienie białe Nymphaea alba, także rdestnica połyskująca Potamogeton lucens i pływająca Potamogeton natans. Przy brzegach licznie rośnie pływacz zwyczajny Utricularia vulgaris, spirodela wielokorzeniowa Spirodela polyrrhiza¸ Szuwary są wąskie i przerywane, szersze pasma tworzą się tylko we wschodniej zatoce, gdzie na dużych powierzchniach wykształca się szuwar z trzciną pospolitą Phragmites australis oraz płaty szuwarów z pałką wąskolistną Typha angustifolia , pałką szerokolistną Typha latifolia i w niewielkich płatach jeżogłówką gałęzistą Sparganium erectum. Mniej licznie występują m.in.: turzyca zaostrzona Carex acuta, tarczyca pospolita Scutellaria galericulata. Miejscami wzdłuż brzegów spotkać można okazałe kępy turzycy prosowej Carex paniculata.

Jezioro Turkusowe jest również sztucznym, bezodpływowym powierzchniowo zbiornikiem o głębokości 21,2 m. Jest najuboższym florystycznie jeziorem Wolińskiego PN. Z roślin zanurzonych nieliczne występują tylko rdestnice: pływająca Potamogeton natans, przeszyta Potamogeton perfoliatus i grzebieniasta P. pectinatus. Szuwary wzdłuż brzegów są słabo wykształcone – wąskie i ubogie florystycznie. Dominuje szuwar trzcinowy, znikome powierzchnie w formie niewielkich agregacji jednogatunkowych tworzą poza tym oczeret jeziorny Schoenoplectus lacustris i ponikło błotne Eleocharis palustris. Jako gatunki domieszkowe występują w pasie szuwarów: rzepicha ziemnowodna Rorippa amphibia, skrzyp bagienny Equisetum fluviatile, mięta nadwodna Mentha aquatica, psianka słodkogórz Solanum dulcamara, żabieniec babka wodna Alisma plantago-aquatica, karbieniec pospolity Lycopus europaeus, jeżogłówka gałęzista Sparganium erectum, jeżogłówka zapoznana S. neglectum, pałka wąskolistna Typha angustifolia, pałka szerokolistna 
T. latifolia.

W jeziorach śródlądowych Wolińskiego Parku Narodowego stwierdzono występowanie czternastu gatunków ryb. W tym dwóch znajdujących się pod ochroną częściową tj. najmniejszego przedstawiciela rodziny karpiowatych w Europie różanki Rhodeus sericeus  oraz należącej do rodziny piskorzowatych kozy Cobitis taenia.

Fitoplankton stanowią mikroskopijne organizmy roślinne w tym glony oraz sinice żyjące w wodzie, nie posiadające zdolności ruchu lub tylko w znacznie ograniczonym zakresie. Jest najważniejszą grupą producentów pierwotnych w większości zbiorników wodnych oraz podstawowym elementem wielu sieci troficznych. Rozwój fitoplanktonu jest uzależniony zarówno od dostępności zasobów potrzebnych do wzrostu (światło, dwutlenek węgla, azot, fosfor, i inne) jak i od obecności jego konsumentów, jakim jest głównie zooplankton w tym skorupiaki filtrujące. Najważniejsze taksony zaobserwowane w rejonie Zatoki Pomorskiej to: Gomphosphaeria spp., Microcystis sp./Aphanothece sp. (Cyanophyta) Thalassiosira spp., Cylindrotheca closterium, Melosira arctica, (Chrysophyta – Bacillariophyceae) Monoraphidium contortum (Chlorophyta) Pyramimonas spp. (Prasinophyta).

Badania planktonu roślinnego Zalewu Szczecińskiego wykazały obecność 315 taksonów należących głównie do okrzemek (Bacillariophyceae) – 168 gatunków (53,3% całkowitej liczby gatunków) i zielenic (Chlorophyta) 84 gatunki (26,7%), a także do Pyrrophyta, Cryptophyta, Chrysophyceae oraz Euglenophyta, odpowiednio: 48 gatunków (15,2%), 7 (2,2%), 6 (1,9%) 
i 2 gatunki (0,7%). Większość występujących tu gatunków to formy słodkowodne. Obecność gatunków słonawowodnych (brakicznych) i morskich notowana jest okresowo, podczas jesiennych sztormów powodujących wlewy wód Bałtyckich z Zatoki Pomorskiej do Zalewu. W północnej części Zalewu z jeziorem Wicko Wielkie, udział ich jest szczególnie silnie zaznaczony. Najważniejszym gatunkiem w tej grupie jest Skeletonema subsalsum. Towarzyszą mu inne okrzemki, np.: Actinocyclus normani, Aulacoseira granulata, Cyclotella spp. i Diatoma tenuis, tworzące wiosenne i/lub jesienne zakwity.

W okresie letnim masowo rozwijają się sinice: Microcystis aeruginosa, a także Planktothrix agardhii, Pseudoanabaena limnetica, Aphanisomenon flos-aqua, Limnothrix redekei i L. planctonica).

Fitobentos stanowi zespół organizmów tradycyjnie zaliczanych do roślin związanych z dnem zbiornika wodnego lub cieku i strefą przydenną (bentalem). Do fitobentosu należą organizmy zaliczane według współczesnej taksonomii do różnych królestw biologicznych.

Fitobentos tworzy zbiorowiska organizmów przybierające postać od nalotu po podwodne łąki 
(np. łąki ramienicowe). Glony bentosowe mogą przytwierdzać się do dna przy pomocy różnego rodzaju chwytników i stylików, wiele spoczywa luźno na podłożu, a niektóre zdolne są do ruchu pełzającego. Przytwierdzone do dna glony mogą mocno przylegać do dna tworząc struktury skorupiaste lub poduszkowate.

Na odcinku Zatoki Pomorskiej w granicach parku  dno ma inny charakter. Jest ono piaszczyste
i tylko w niektórych miejscach pokryte kamiennym rumowiskiem, uformowanym przez różnej wielkości głazy zawleczone tu w trakcie ostatniego zlodowacenia bądź wypłukane z osadów klifu w trakcie sztormów powodujących jego abrazję. Gładka struktura powierzchni kamieni, wypolerowanych zwłaszcza w strefie najpłytszego litoralu, nie stanowi sprzyjającego osadzaniu się podłoża. Jest to zarazem ograniczający czynnik dla rozwoju określonych dużych form plechowatych brunatnic i krasnorostów.

Makrofykoflorę reprezentują głównie plechowate gatunki glonów należące do trzech gromad:

 – zielenic Chlorophyta, 

– brunatnic Phaeophyta 

– krasnorostów Rhodophyta.

Dominującymi taksonami są zielenice z rodzajów Ulva  oraz gałęzatka Cladophora. Przedstawiciele gromady brunatnic występują sporadycznie, a taksony te reprezentowane są przez formy o niższej organizacji morfologicznej, głownie nitkowate. 

Wzdłuż brzegów Zalewu Szczecińskiego wykształciła się mozaika szuwarów wodnych. Od strony Zalewu znajdują się malownicze, rozległe i koliste kępy oczeretu jeziornego Schoenoplectus lacustris. Bliżej brzegów rozległe przestrzenie zajmują szuwary trzcinowe Phragmitetum australis, lokalnie występuje także pałka szerokolistna Typha latifolia i wąskolistna T. angustifolia. W obrębie szuwarów liczne są zatoczki, w których masowo rosną: grzybienie białe Nymphaea alba, grążel żółty Nuphar lutea, osoka aloesowata Stratiotes aloides. Bliżej brzegów pływające kożuchy tworzą: rzęsa drobna Lemna minor, spirodela wielokorzeniowa Spirodela polyrhiza i żabiściek pływający Hydrocharis morsus-ranae. W niektórych zatoczkach wśród nich występuje także chroniona paproć wodna salwinia pływająca Salvinia natans. Wśród roślinności zanurzonej najliczniejsza jest rdestnica przeszyta Potamogeton perfoliatus, mniej licznie rośnie wywłócznik kłosowy Myriophyllum spicatum i rdestnica grzebieniasta P. pectinatus. W formie domieszek lub niewielkich płatów w różnych zbiorowiskach występują: rdestnica kędzierzawa Potamogeton crispus, rogatek sztywny Ceratophyllum demersum i krótkoszyjkowy C. submersum.

W strefie brzegowej Zalewu w granicach WPN podawane są  historyczne stanowiska grążela drobnego Nuphar pumila, grzybieni północnych Nymphaea candida i grzybieńczyka wodnego Nymphoides peltata.  

                    

Mozaika zbiorowisk roślinności szuwarowej wzdłuż brzegów Zalewu Szczecińskiego. (fot WPN)

Wzdłuż brzegów jeziora Wicko Wielkie znajdują się rozległe szuwary trzcinowe Phragmitetum australis. W zatoczkach wśród szuwarów w wodzie rosną: grążel żółty Nuphar lutea, grzybienie białe Nymphaea alba, spiordela wielokorzeniowa Spirodela polyrhiza, rzęsa trójrowkowa Lemna trisulca, rzęsa drobna Lemna minor i garbata L. gibba. Warstwę zanurzoną w wodach jeziora tworzą: rogatek sztywny Ceratophyllum demersum, rdestnica przeszyta Potamogeton perfoliatus, kędzierzawa P. crispus i grzebieniasta P. pectinatus, moczarka kanadyjska Elodea canadensis. 
W rejonie ujścia kanałów Wstecznej Delty Świny spotykane są kępy tworzone przez jaskry: skąpopręcikowy Ranunculus trichophyllus i krążkolistny Ranunculus circinatus. W południowej 
i południowo – zachodniej części dużej zatoki jeziora Wicko Wielkie, otoczonej brzegami wyspy Warnie Kępy występują zwarte łąki podwodne tworzone przez ramienicę Chara connivens.

W wodach jeziora Wicko Małe licznie występują  rdestnice: przeszyta Potamogeton perfoliatus, kędzierzawa P. crispus, rdestnica grzebieniasta P. pectinatus i rogatek sztywny Ceratophyllum demersum. Wzdłuż brzegów wykształca się wodny szuwar trzcinowy Phragmitetum australis, miejscami także szuwar trzcinowy zachylnikowy z zachylnikiem błotnym Thelypteris palustris oraz szuwar z trzcinnikiem lancetowatym Calamagrostis canescens.

Minogi:

L.p.	G a t u n e k	Wody WPN
		Zatoka Pomorska	Zalew Szczeciński
1.	Lampetra fluviatilis – minóg rzeczny	O	O
2.	Petromyzon marinus  – minóg morski	O	O
Ryby wędrowne:
3.	Acipenser oxyrinchus Mitchill – jesiotr ostronosy	O	O
4.	Salmo salar – łosoś	+	O
5.	Salmo trutta morpha trutta  – troć	+	+
6.	Anguilla anguilla  – węgorz	+	+++

 

Ryby morskie

Lp	G a t u n e k	Wody WPN
		Zatoka Pomorska	Zalew Szczeciński
1.	Gadus morruha	+	O
2.	Clupea harengus
	2.1.  Rasa wiosenna śledzia	+++	++
	2.2.  Rasa jesienna śledzia	+	O
3.	Sprattus sprattus – szprot	++	+
4.	Alosa fallax – parposz	O	O
5.	Alosa alosa – aloza	?	?
6.	Platichthys flesus – stornia	+++	+
7.	Platessa platessa – gładzica	++	+
8.	Scophthalmus maximus – skarp	++	O
9.	Zoarces viviparus  – węgorzyca	+++	–
10.	Cyclopterus lumpus – tasza	+	–
11.	Myoxocephalus scorpius – kur diabeł	++	–
12.	Ammodytes tobianus  – tobiasz	++++	?
13.	Hyperoplus lanceolatus – dobijak	+++	–

 

Ryby słodkowodne

L.p.	G a t u n e k	Wody WPN
		Zatoka Pomorska	Zalew Szczeciński
1.	Oncorhynchus mykiss (Walbaum, 1792) – pstrąg tęczowy	O	O
2.	Coregonus maraena (L., 1758) – sieja	+	++
3.	Osmerus eperlanus (L., 1758) – stynka	++	++
4.	Rutilus rutilus (L., 1758) – płoć	+++	++++
5.	Scardinius erythrophthalmus (L., 1758) – wzdręga, krasnopiórka	–	+++
6.	Abramis brama (L., 1758) – leszcz	++	++++
7.	Blicca bjoerkna (L., 1758) – krąp	O	+++
8.	Abramis ballerus (L., 1758) – rozpiór	+	+
9.	Vimba vimba (L., 1758) – certa	O	O
10.	Pelecus cultratus (L., 1758) – ciosa	?	?
11.	Leuciscus leuciscus (L., 1758) – jelec	–	O
12.	Leuciscus idus (L., 1758) – jaź	O	+
13.	Squalius cephalus (L., 1758) – kleń	+	+
14.	Leuciscus aspius (L., 1758) – boleń	+	+
15.	Alburnus alburnus (L., 1758) – ukleja	?	+++
16.	Leucaspius delineatus – słonecznica (owsianka)	–	O
17.	Gobio gobio – kiełb	–	O
18.	Rhodeus amarus  – różanka	–	O
19.	Cyprinus carpio – karp	–	O
20.	Tinca tinca – lin	–	++
21.	Carassius carassius – karaś pospolity	–	+
22.	Carassius auratus gibelio – karaś srebrzysty	–	+
23.	Sander lucioperca – sandacz	++	+++
24.	Perca fluviatilis – okoń	+++	++++
25.	Gymnocephalus cernuus – jazgarz	+++	++++
26.	Esox lucius – szczupak	O	+++
27.	Lepomis gibbosus – bass słoneczny	–	?
28.	Lota lota  – miętus	O	+
29.	Silurus glanis – sum	–	O
30.	Misgurnus fossilis  – piskorz	–	O
31.	Cobitis taenia – koza	–	+	–	+
32.	Gasterosteus aculeatus – ciernik	+	+++
33.	Pungitius pungitius  – cierniczek	?	O

++++ – populacja liczebna;  +++ – populacja średnio liczebna;  ++ – populacja mało liczebna + – występowanie pojedyncze potwierdzone;  O – występowanie prawdopodobne;  ?  –  występowanie mało prawdopodobne;   „-” – gatunek nie występuje

W wodach WPN można także się liczyć ze spotkaniem gatunków ryb nie występujących normalnie ani w Bałtyku ani w Zalewie Szczecińskim. Do pierwszej grupy należą typowo morskie ryby, które butując na skraju zasięgu występowania swojego gatunku penetrują sąsiadujące obszary południowego Bałtyku, trafiając czasem na południe Zatoki Pomorskiej a nawet do Zalewu Szczecińskiego. Przykładem była samica kongera europejskiego (Conger conger) o długości 165 cm i ciężarze 22,5 kg, złowiona w październiku 2010 r. w żak wystawiony koło Lubina. Inne pojawiające się w przeszłości przypadkowo w przybrzeżnych wodach Zatoki Pomorskiej gatunki to kurek czerwony, kurek szary, nagład, makrela, ostrobok, ostrosz, włócznik.

Od strony Zalewu Szczecińskiego i Odry w wodach Parku pojawiać się też mogą ryby spływające z wodami powodziowymi z głębi lądu, czego przykładem było pojawienie się w północnych rejonach Zalewu przedstawicieli egzotycznych gatunków hodowlanych jak amur czy tołpyga pstra i biała. Zdarzają się też hodowlane gatunki i krzyżówki jesiotrów.

Mniej egzotycznym uciekinierem z hodowli może być karp. Zdarzają się też i dziko żyjące, nawet bardzo rzadkie ryby, jak złowiony na Zalewie latem 1997 kiełb Kesslera.